ΕΙΔΑ ΤΗΝ ΟΠΕΡΑ SΑΤΥAGRAHA TOY PHILIP GLASS
- Ημερομηνία: Τετάρτη, 21/11/2018 13:42
Satyagraha του Philip Glass
Folkoperan / Cirkus Cirkör
Libretto by Constance De Jong adapted from the Bhagavad Gita
Directed by Tilde Björfors
Conducted by Matthew Wood
Next Wave Festival, Brooklyn Academy of Music, Harvey Theater
Η νεοϋορκέζικη αβαν-γκαρντ προσέφερε, κατά τα χρόνια της ακμής της, πλειάδα καλλιτεχνών και έργων που στιγμάτισαν την περιπέτεια της τέχνης στο τέλος του 20ού αιώνα. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες αυτούς, η περίπτωση του συνθέτη Philip Glass κατέχει, οπωσδήποτε, μια ξεχωριστή θέση, καθώς συνδέεται με μια σειρά διακαλλιτεχνικών εγχειρημάτων που αποτέλεσαν ορόσημα στην πορεία της νεοϋορκέζικης αβαν-γκαρντ από το περιθώριο στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής ζωής της πόλης. Το ανέβασμα του Einstein on the beach στα 1976, σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ουίλσον και χορογραφία της Λουσίντα Τσάιλντς υπήρξε μία κορυφαία στιγμή της μεταμοντέρνας αισθητικής, το αποτύπωμα της οποίας το αισθανόμαστε ακόμη στην παγκόσμια σκηνή των παραστατικών τεχνών.
Στη φετινή εκδοχή του Next Wave Festival το οποίο διοργανώνει το Brooklyn Academy of Music, ενός από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους θεσμούς του νεοϋορκέζικου πολιτιστικού χάρτη, παρουσιάζεται το δεύτερο έργο της άτυπης τριλογίας οπερών-πορτρέτων που συνέθεσε ο Philip Glass μεταξύ 1975 και 1984. Η όπερα Satyagraha (1979) συνιστά μια πολύ ιδιότυπη αγιογραφία των πρώιμων αγώνων του Mahatma Gandhi, κατά την παραμονή του στη Νότια Αφρική. Εκτός από την μινιμαλιστική μουσική γραφή (η οποία, αν και τετριμμένη πλέον στις μέρες μας, συνιστούσε στην εποχή της την πιο δυναμική αμφισβήτηση της αφηγηματικότητας στη μουσική), ο Philip Glass προβαίνει και σε μια ακόμη υπονόμευση της οπερατικής κανονικότητας, αντικαθιστώντας την αφήγηση με στίχους από το ινδικό έπος Μπαγκαβάντ Γκίτα οι οποίοι ερμηνεύονται στα σανσκριτικά. Με μουσική που δεν προσπαθεί να εικονογραφήσει μία υπόθεση και ένα κείμενο το οποίο περισσότερο λειτουργεί ως ηχητικό υλικό, η όπερα Satyagraha εξιστορεί τους αγώνες του Γκάντι με έναν τρόπο που μοιάζει να αποφεύγει οποιαδήποτε δυτική αφηγηματική συνταγή.
Η παραγωγή της παράστασης έρχεται από την Ευρώπη και αποτελεί συμπαραγωγή μιας εναλλακτικής σουηδικής όπερας και ενός θιάσου τσίρκου. Η σκηνοθέτης της παράστασης, Tilde Björfors, με σημαντική εμπειρία στη σύμπραξη τσίρκου και θεάτρου, χρησιμοποίησε μία ομάδα τραγουδιστών και μία ομάδα καλλιτεχνών του τσίρκου ως δύο διακριτές, αλλά αλληλοσυμπληρούμενες σκηνικές οντότητες, που κεντούσαν τον χαλαρό αφηγηματικό ιστό του έργου με εικόνες και δράσεις. Η κεντρική μορφή του Γκάντι, που ερμηνεύτηκε πειστικά από τον τενόρο Leif Aruhn-Solén, ο οποίος συχνά ντουμπλαριζόταν επί σκηνής από έναν καλλιτέχνη του τσίρκου, διατρέχει τις δέκα σκηνές του έργου επιδεικνύοντας μια σκηνική παθητικότητα που αρμόζει στην αποστασιοποιημένη μουσική γλώσσα του Glass.
Ο Philip Glass κατορθώνει ένα τυπικό αβαγκανρντίστικο επίτευγμα: να συνενώσει σε ένα έργο εντελώς ασύμβατες καλλιτεχνικές επιδιώξεις. Σαράντα χρόνια μετά, το πρωτοποριακό εφέ έχει οπωσδήποτε λειανθεί, παραμένει, ωστόσο, ένα παράδοξο δημιούργημα, που συνιστά έναν σκηνικό γρίφο. Ο σκηνοθέτης κατάλαβε ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να επιβάλει μια γραμμική αφήγηση στο υλικό αυτό θα ήταν μάταιη (κάτι που φρόντισε να το δηλώσει εξαρχής σε μια προειδοποίηση προς το κοινό, που προβαλόταν πάνω στη διάφανη αυλαία). Από την άλλη, η αποστασιοποιημένη, ψυχρή και ακριβής σκηνική γλώσσα συχνά γινόταν, σε συνδυασμό με την υπνωτική δύναμη της επαναληπτικότητας της μουσικής, προβλεπόμεμη. Άλλωστε, η πρόθεση του συνθέτη να επιβάλει στο κοινό του μία εμπνευσμένη από τις ανατολικές θρησκείες και βασισμένη στην τελετουργική επανάληψη πρόσληψη κινδυνεύει πάντα να υπερβεί τις δυνατότητες και τις αντοχές του κοινού.
Σε κάθε περίπτωση, το έργο πέρασε στο κοινό σε όλη του την αντιφατικότητα που υπενθύμισε το αβανγκαρντίστικο παρελθόν του. Όσο κι αν η μουσική του Γκλας έχει από καιρό περάσει στην κανονικότητα και δεν προκαλεί πλέον τον θεατή (πέραν ίσως από την υπομονή του ενίοτε), η συνολική δομή του έργου μπόρεσε να επιβληθεί πάνω στην παράσταση, που έμοιαζε να ακολουθεί ασθμαίνοντας το πνευματικό σύμπαν του συνθέτη. Κι αν τα πολιτικά μηνύματα έμοιαζαν κάπως απλοϊκά και συνθηματικά στον περίπλοκο κόσμο μας, η μορφή του Γκάντι -μεταξύ ήρωα ινδικού έπους και σύγχρονου αγίου- κατάφερνε να συγκινήσει, δίνοντάς μια ελπίδα για την έκβαση των άνισων αγώνων.