ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ
- Ημερομηνία: Παρασκευή, 24/03/2017 12:57
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στον Eλλαδικό χώρο η ύπαρξη του θεάτρου ήταν παντελής. Θέατρο και μάλιστα πολύ λαμπερό συναντάμε στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Το θέατρο είναι μια τέχνη που ακμάζει σε περιόδους ελευθερίας, οπότε σε συνθήκες κατοχής θεωρείται επικίνδυνο και απαγορεύεται, καθότι μπορεί να αφυπνίσει συνειδήσεις και να προκαλέσει ακόμα και αναταραχές.
Το βασικό είδος διασκέδασης των Ελλήνων λοιπόν στα δύσκολα εκείνα χρόνια ήταν κατά βάση ο Καραγκιόζης και το θέατρο σκιών. Οι παραστάσεις δίνονταν στην ελληνική γλώσσα, αλλά αποτελούσε θέαμα ακατάλληλο, χυδαίο ενώ τα βασικά του στοιχεία ήταν τούρκικα. Μάλιστα λέγεται ότι τον καιρό που ετοιμαζόταν η επανάσταση, το θέατρο αυτό χρησίμευε σαν τόπος συνάντησης των αρχηγών της, όπου κατέστρωναν εκεί τα σχέδιά τους δίχως να τους υποψιαστούν οι Τούρκοι.
Ο Καραγκιόζης δεν ήταν μόνο ένας λαϊκός τρόπος ψυχαγωγίας, ήταν ένα μέσο που μπορούσε να σατιρίσει ξεγελώντας την κάθε είδους λογοκρισία, γι’ αυτό και μπόρεσε να επιβιώσει σε εκείνη τη σκοτεινή περίοδο. Ένα σύμβολο του φτωχού καταπιεσμένου ατόμου που τα έβαζε με το "πασά" ή το "βεζύρη", ακόμα και τον "Εβραίο" που συμβόλιζαν την κάθε μορφής εξουσία.
Ξένοι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με το θέατρο σκιών αποδίδουν την καταγωγή της τεχνικής του στους λαούς της Ασίας από τον 4ο μχ αιώνα και ειδικά στην Ινδία. Γνωστά από πολύ παλιά είναι τα θέατρα σκιών στη Σιγκαπούρη, τη Ταϋλάνδη, το Λάος τη Μαλαισία, τη Καμπότζη, και την Ινδονησία. Οι κινέζικες εγκυκλοπαίδειες αναφέρουν την εμφάνισή του τον 11ο αιώνα σαν μια διασκέδαση της αγοράς. Την ίδια εποχή κάνει και την εμφάνιση του στο Ισλάμ. Tούρκοι από τη Κεντρική Ασία μετέφεραν το θέατρο αυτό όταν εξαπλώθηκαν προς τη Δύση (13ος αι.). Το πρώτο όνομά του ήταν Κογκουρτσάκ ή Καβουρτσάκ ή Κομπαρτσούκ που σημαίνει θέατρο σκιών.
Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζονται στα μέσα του 17ου αιώνα. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο Καραγκιόζης με τη μορφή που τον ξέρουμε σήμερα ήταν τούρκικο θέατρο. Η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί, μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη, η τουρκική κυριαρχία απλώθηκε σ' όλες τις χώρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το θέατρο σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες.
Ήταν λογικό οι τέσσερεις σχεδόν αιώνες της τουρκοκρατίας που ακολούθησαν να έχουν σαν αποτέλεσμα να ξεχασθεί τόσο πολύ η ελληνικότητά του, ώστε οι περισσότεροι ερευνητές να χαρακτηρίζουν τον Καραγκιόζη σαν τούρκικο θέατρο σκιών.
Η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη στον Eλλαδικό χώρο χρονολογείται το 1809 στην περιοχή των Ιωαννίνων. Αφορά μια παράσταση στην τουρκική γλώσσα, όπως περιγράφεται από τον ξένο περιηγητή Χόμπχαους, την οποία παρακολούθησε και ο λόρδος Βύρων. Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας όμως παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλημένο από την ελληνική παράδοση.
Στον κυρίως Ελλαδικό χώρο εμφανίζεται στα 1841 στο Ναύπλιο, όπου στην εφημερίδα της εποχής γίνεται λόγος για τον Καραγκιόζη. Ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης στην Ελλάδα ήταν ο Μπαρμπα-Γιάννης Βράχαλης. Αμέσως ο Καραγκιόζης γίνεται δεκτός και αγαπητός στην ελεύθερη Ελλάδα.
Ο Δημήτριος Σαρδούνης ή Μίμαρος στα 1890 στην Πάτρα απαλάσσει από τα αισχρά λόγια και άσεμνες εκφράσεις και κινήσεις τον Καραγκιόζη, και σιγά σιγά του δίνει τη φόρμα που βλέπουμε και σήμερα. Με τον καιρό, γίνεται πια σατιρικό θέατρο. Xρησιμοποιώντας την παλιά εξουσία (Πασά, Βεζυροπούλα, Βεζύρη, Βεληγκέκα), πρόσωπα που δεν υπήρχαν στο Τούρκικο Θέατρο Σκιών, σατιρίζει την καινούργια εξουσία. Από τόπο σε τόπο, προσθέτονται νέοι τύποι, ανάλογα με τις ανάγκες της περιοχής, από τους οποίους οι πιο ισχυροί, παραμένουν μέχρι σήμερα. Στην Αθήνα, πρωτοεμφανίζεται ο Καραγκίοζης στα 1852 σε συνοικία της Πλάκας.