ΤΡΕΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ 'ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟ'
- Ημερομηνία: Τρίτη, 05/06/2018 16:32
Η ψυχή η δική μου αγάπησε το δρόμο της φυγής
και δώρο εγώ δεν έλαβα από τον ουρανό μία ψυχή κατάλληλη για τον αέρα της αυλής.
Δεν έχω αυτές τις «αρετές» που οι εποχές απαιτούν
γι’ αυτό και οι υποθέσεις μου δεν πρόκειται ποτέ να ευοδωθούν.
Ειλικρίνεια κι ευθύτητα το μόνο τάλαντό μου
και αγνοώ πώς γίνεται ο εμπαιγμός του ατόμου.
Η Constantly Productions παρουσιάζει στο Σύγχρονο Θέατρο από τις 20 Απριλίου την παράσταση «Ο Μισάνθρωπος». Η πιο πικρή κωμωδία του Μολιέρου, σε σκηνοθεσία Ιόλης Ανδρεάδη, μετάφραση Γιάγκου Ανδρεάδη και διασκευή για έξι πρόσωπα της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη σε νέα ελληνική έμμετρη απόδοση 1.600 στίχων.
Το ανέβασμα αυτό εμπνέεται από τη θεατρικότητα της κοινωνίας καθώς αυτή συνδιαλέγεται με το απροσποίητο και την αιχμηρή, γυμνή ειλικρίνεια του πρωταγωνιστή – σαν να μην πέρασε μια μέρα από τον Ιούνιο του 1666 όπου το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά.
Έξι ήρωες επί σκηνής, όλοι θύτες και θύματα μιας μακράς, ατομικής και ομαδικής, υποκρισίας με σκοπό το κέρδος των εντυπώσεων και μια καλή θέση στα μάτια των άλλων. Μόνος αντίπαλος με την πραγματικότητα, ο ειλικρινής Άλκηστος. Με την εμμονική του ροπή προς την αλήθεια με κάθε κόστος και κυρίως τον ατελείωτο και ατελέσφορο έρωτά του για τη γοητευτική Σελιμένη, να δεσπόζουν ως πηγές της δυστυχίας του.
Μισάνθρωπος ο Μιλτιάδης Φιορέντζης (Οικογένεια Τσέντσι, Young Lear, Το βιβλίο της Ανησυχίας). Στο ρόλο της Σελιμένης η Βασιλική Τρουφάκου (Αδερφοί Καραμάζοφ, Αντιγόνη, Ειρήνη). Ορόντης ο Θύμιος Κούκιος (Αύγουστος), Ελιάνθη η Δανάη Επιθυμιάδη (Ήταν όλοι τους παιδιά μου), Φιλήντας ο Ορέστης Καρύδας (Οιδίπους Επί Κολωνώ) και Αρσινόη η Μελίνα Θεοχαρίδου (Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα).
Λίγα λόγια για το έργο
Ο Μισάνθρωπος, 1666. Πλήρης τίτλος: Ο Μισάνθρωπος ή ο Χολερικός ερωτευμένος (Le Misanthrope ou l’ Atrabilaire amoureux), πεντάπρακτη κωμωδία σε 1808 αλεξανδρινούς στίχους. Παραστάθηκε για πρώτη φορά στις 4 Ιουνίου 1666, στο θέατρο του Palais-Royal. Είναι εμπνευσμένη από τον «Δύσκολο» του Μενάνδρου. Ο υπότιτλος παραπέμπει στη θεωρία του Γαληνού, ευρέως διαδεδομένη και ακόμη αποδεκτή μέχρι τον 18ο αιώνα, σχετικά με τα τέσσερα στοιχεία που καθορίζουν τον ανθρώπινο οργανισμό και τον ψυχισμό του ατόμου. Στο ανθρώπινο σώμα ενυπάρχουν τέσσερα «υγρά» και οι μεταξύ τους αναλογίες καθορίζουν τον χαρακτήρα. Ο «χολερικός» Άλκηστος (Alceste) καθορίζεται από τη μαύρη χολή (μέλαινα χολή –bile– μελαγχολία), ενώ ο «σώφρων» φίλος του Φιλήντας (Philinte) από το «φλέγμα». Αναφορές σε αυτά τα στοιχεία (humeurs) βρίσκουμε σε πολλές κωμωδίες του Μολιέρου. Ο Άλκηστος μισεί την ανθρωπότητα, καταγγέλλει την υποκρισία, τη δειλία και τη συναλλαγή που επικρατεί. Αγαπά εντούτοις με πάθος τη Σελιμένη (Célimène), νεαρή χήρα, «φιλάρεσκη» («coquette») που αρέσκεται να διασκεδάζει, και να κακολογεί τους γύρω της. Ο ενάρετος Άλκηστος είναι αναγκασμένος λοιπόν να δίνει μάχες, χαμένες από τα πριν, οι οποίες θα τον οδηγήσουν στην τελική φυγή. Ένα έργο «σαλονιού», στο οποίο ο Μολιέρος ασκεί έντονη κριτική στα ήθη της Αυλής και στην υποκρισία που κυριαρχεί σ’ αυτήν την κοινωνία του «φαίνεσθαι», στην οποία οι συμπεριφορές φθάνουν στα όρια της παρωδίας. | Απόσπασμα από το «Ο Μολιέρος και η κωμωδία» των Άννα Ταμπάκη και Αλεξία Αλτουβά
Τα πρόσωπα του έργου
Άλκηστος, η ψυχή που βασανίζεται βαθιά μέσα στη σύγκρουση μεταξύ της πραγματικότητας και της εξιδανικευμένες ηθικής τελειότητας, την οποία αποζητά από τον καθένα και με κάθε κόστος.
Σελιμένη, ο θηλυκός Δον Ζουάν. Ομορφιά, ευγλωττία, κοινωνική λάμψη. Η νεαρή χείρα με τη μεγάλη κοινωνική επιφάνεια, τους χειραφετημένους τρόπους και τους αμέτρητους θαυμαστές. Αγαπημένο της παιχνίδι: ο Άλκηστος.
Αρσινόη, ο θηλυκός Ταρτούφος. Γυναίκα με μεγάλη επιρροή στους κοσμικούς κύκλους της εποχής και υπόδειγμα κοινωνικής υποκρισίας. Πρόσωπο χυδαίο και φθονερό, μασκαρεμένο ωστόσο πάντα με το πέπλο της προσποιητής ευγένειας και της θρησκευτικής ευλάβειας.
Ορόντης, ο αντίζηλος του Άλκηστου, στη ζωή και την τέχνη. Διεκδικεί επί ίσοις όροις τα μάτια της Σελιμένης και αξιώνει από παντού κολακευτικούς επαίνους για την, μάλλον κακή, ποίησή του.
Φιλήντας, ο καλύτερος φίλος του Άλκηστου. Ψυχή ευγενική, που με θάρρος ασκεί καλοπροαίρετη κριτική στον φίλο του, με σκοπό να κατευνάσει του τρόπους του και τον βοηθήσει να προσαρμοστεί στην κοινωνική πραγματικότητα..
Ελιάνθη, ξαδέρφη της Σελιμένης, υπόδειγμα τιμιότητας, ευγένειας και αμοιβαιότητας. Ερωτευμένη με το ήθος του Άλκηστου – όχι όμως και με τη σκληρότητά του. Παραδίδεται τελικά στον έρωτα του τρυφερού Φιλήντα.
Σημείωμα σκηνοθέτη
Η συζήτηση τελείωσε.
Περάστε στην πινακοθήκη – σας καλώ για επίσκεψη.
Σελιμένη: Σκηνή 3η, Πράξη ΙΙ
Στην προσέγγιση του Μισανθρώπου που επιχειρείται εδώ, όλη η δράση του έργου μεταφέρεται στην «Πινακοθήκη». Σε αυτό το ειδικό δωμάτιο που υπάρχει στο σπίτι της Σελιμένης και στο οποίο προτρέπει τους καλεσμένους της να περάσουν -στην 3η σκηνή της 2ης πράξης- με σκοπό την αποφυγή ενός καβγά που ετοιμαζόταν να ξεκινήσει, καθώς εκείνοι κουτσομπόλευαν στο σαλόνι με έντονο ύφος. Μόνο που αντί για τους πίνακες που περιγράφονται στο έργο, αυτή τη φορά στα κάδρα θα περάσουν οι ίδιοι οι ήρωές του.
Με αυτό τον τρόπο, έξι γιγάντια κάδρα δεσπόζουν, εξαρχής, στο κέντρο της σκηνής. Από μέσα τους ξεπηδούν σταδιακά οι έξι ήρωες του Μολιέρου, για να παρουσιάσουν τον εαυτό τους σε τρεις διαφορετικές εκδοχές, οι οποίες συνθέτουν διαλεκτικά για τον καθένα τη μία και μοναδική, αληθινή του όψη.
Εκδοχή πρώτη: ο χώρος μέσα στα κάδρα.
Μέσα στα κάδρα, ο θεατής βλέπει το υποσυνείδητο των χαρακτήρων. Πρόκειται για έναν χώρο ονειρικό, εντός του οποίου οι έξι ήρωες μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα και δίχως τη δέσμευση της λογικής. Μέσα στα κάδρα τους, τα πρόσωπα δεν μιλούν. Έχουν ως μόνο τρόπο έκφρασης την μεγεθυμένη κίνηση του χαρακτήρα τους, σαν κάποιος ζωγράφος να τους απαθανάτισε σε στάσεις μεγάλες και αντιπροσωπευτικές της ζωής τους και του ό,τι αυτή πρεσβεύει.
Εκδοχή δεύτερη: ο χώρος έξω από τα κάδρα.
Η δεύτερη εκδοχή των έξι χαρακτήρων εκτυλίσσεται κατά τη δράση τους έξω και μπροστά από τα κάδρα. Εκεί, με λόγο πιο ρεαλιστικό και κινήσεις σχεδόν φυσικές, οι ήρωες ερμηνεύουν μια κοντινότερη στην πραγματική ζωή εκδοχή του εαυτού τους και μας καλούν να παρακολουθήσουμε τι πραγματικά συμβαίνει στο σπίτι της Σελιμένης και που θα οδηγήσουν αυτές οι αδιέξοδες παρεξηγήσεις και οι συνεχείς αποκαλύψεις που λαμβάνουν χώρα.
Εκδοχή Τρίτη: το μικρόφωνο.
Το τρίτο πεδίο δράσης των ηρώων εστιάζεται στη χρήση ενός μικροφώνου, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της σκηνής, χαρίζοντας φωνή, ήχο και έκφραση στην πιο μύχια εκδοχή του εαυτού τους. Εκεί οπού οι σκέψεις εκφράζονται χωρίς να κρύβονται ούτε πίσω από το «σχήμα» ενός κάδρου - όπως ορίζεται στην πρώτη εκδοχή του χαρακτήρα τους, ούτε μέσα στον καθημερινό λόγο των κοινωνικών συμβάσεων - όπως ορίζεται στη δεύτερη. Εκεί όπου μιλά αποκλειστικά η ψυχή του κάθε ήρωα.
Η ιδέα για τα έξι γιγαντιαία κάδρα προέκυψε από την πρόσκληση της Σελιμένης, προς τους επισκέπτες στο σπίτι της, να θαυμάσουν την Πινακοθήκη της. Η πρόσκληση έρχεται ακριβώς στην ώρα, για να κουκουλωθεί μια άχαρη, όχι και τόσο comme il faut, συζήτηση, η οποία δεν βοηθάει την οικοδέσποινα σε κάτι και ίσα ίσα η συνέχισή της μπορεί στο τέλος και να τη βλάψει. Τη στιγμή εκείνη, στο έργο του Μολιέρου, οι χαρακτήρες αποστρέφουν το βλέμμα από τη μεταξύ τους κατάσταση και στρέφουν την προσοχή τους στους πίνακες, οι οποίοι δεν αναφέρεται ποτέ από τον ίδιο τον συγγραφέα τι στην πραγματικότητα απεικονίζουν, ωστόσο υποθέτουμε ότι κατά κύριο λόγο πρέπει να αποτελούν εικόνες προγόνων της οικοδέσποινας, όπως συνηθίζετο στα σπίτια της καλή κοινωνίας της εποχής.
Κι εκεί έρχεται μια σκέψη. Μια σκέψη που εμπνεέεται από την ιδέα του θεωρητικού του Θεάτρου και της Performance Marvin Carlson, ο οποίος έβλεπε τη θεατρική σκηνή πάντα ως στοιχειωμένη και το θέατρο ως μια μηχανή μνήμης.
Για τον Carlson η παρουσία ενός ανθρώπου στη σκηνή δεν είναι ποτέ tabula rasa, ούτε ως ρόλος, ούτε ως ηθοποιός. Ως ηθοποιός, γιατί οι θεατές τον έχουν δει πιθανότατα και σε προηγούμενους ρόλους. Ως ρόλος, γιατί η μνήμη του κοινού συνδέει αυτόματα έναν ρόλο που βλέπει με προηγούμενους ερμηνευτές, οι οποίοι είναι και εκείνοι ωσεί παρόντες επί σκηνής την ίδια βραδιά και την ίδια ώρα που ερμηνεύεται αυτός ο ένας ρόλος.
Κι αν οι πίνακες στο ειδικό δωμάτιο της Σελιμένης δεν απεικονίζουν προγόνους της ηρωίδας, αλλά θεατρικούς "προγόνους" των ερμηνευτών; Μήπως, τότε, η επί σκηνής συμπεριφορά τους σχετίζεται με μια θεατρική μνήμη, η οποία εκφράζεται με γνώμονα το θεατρικό συλλογικό υποσυνείδητο; Μήπως ο χώρος δηλαδή αυτός των έξι γιγάντιων κάδρων, τον οποίο ορίσαμε ως χώρο του υποσυνειδήτου των χαρακτήρων, βρίσκεται, απαραίτητα και σε διάλογο με μια αλυσίδα από ανεβάσματα, ερμηνευτές, αισθητικές του κλασικού αυτού έργου, σημάδια των οποίων οφείλουμε να υπάρχουν στο τρόπο που εκφαίρεται ο λόγος, οι κινήσεις, τα βλέμματα, οι αντιδράσεις, ως αναφορά -όλων όσων προηγήθηκαν σε άλλες εποχές, πόλεις και στιγμές- στο σήμερα, χτίζοντας σκηνικά μια φόρμα μνήμης που κοιτάζει μπροστά.
Τέλος, σχετικά με την έμμετρη διασκευή που επιχειρήθηκε εδώ, η μετατροπή των χαρακτήρων σε έξι, με τη συμπύκνωση όλων των αντεραστών στο πρόσωπο του Ορόντη, το οποίο έτσι αποκτά κεντρική σημασία, αλλά και η "λήξη" του θέματος της "δίκης για το σονέτο" πιο νωρίς, ούτως ώστε να μετατοπιστεί πλέον ξεκάθαρα το ενδιαφέρον στην ερωτική αντιδικία, συνθέτουν τις δύο βασικές δραματουργικές επιλογές, μαζί με την απόφαση να δημιουργηθεί στα νέα ελληνικά μια ρήμα η οποία να κρατηθεί σε όλο το έργο, αποδίδοντας μια γλώσσα που να συνδυάζει τους τρόπους της καλής κοινωνίας -πάλι ως αναφορές σε μοτίβα του παρελθόντος- με ένα λόγο, ωστόσο, απόλυτα κατανοητό και σημερινό στον ρυθμό του 2018.
Ιόλη Ανδρεάδη
Ταυτότητα Παράστασης
Μετάφραση: Γιάγκος Ανδρεάδης
Έμμετρη διασκευή: Ιόλη Ανδρεάδη & Άρης Ασπρούλης
Σκηνοθεσία - Κίνηση: Ιόλη Ανδρεάδη
Σκηνογραφία - Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Cover song: Κώστας Δαλακούρας
Φωτογραφίες: Πάνος Μιχαήλ & Νίκος Πανταζάρας | Video trailer: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Βοηθοί σκηνοθέτη: Γιάννης Παυλόπουλος & Μαρία Νικητοπούλου
Κατασκευή Κοστουμιών: Δάφνη Τσακότα & Σιμέλα Τουργαϊδου | Βοηθός Ενδυματολόγου: Αμαλία Αντώνη
Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης
Παραγωγή: Constantly Productions – Βαγγέλης Κώνστας
Διανομή
Άλκηστος: Μιλτιάδης Φιορέντζης, Σελιμένη: Βασιλική Τρουφάκου, Ορόντης: Θύμιος Κούκιος, Ελιάνθη: Δανάη Επιθυμιάδη, Φιλήντας: Ορέστης Καρύδας, Αρσινόη: Μελίνα Θεοχαρίδου
Λίγα λόγια για την Ιόλη Ανδρεάδη
Η Ιόλη Ανδρεάδη γεννήθηκε στην Κυψέλη και σπούδασε σκηνοθεσία στη RADA και στο King’s College London, στο οποίο ολοκλήρωσε το 2014 τη διδακτορική της διατριβή γύρω από το Θέατρο και την Τελετουργία, ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση. Έζησε 7 χρόνια στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, σπουδάζοντας και δουλεύοντας πάνω στο θέατρο ως υπότροφος των ιδρυμάτων FULBRIGHT FOUNDATION GREECE, Ίδρυμα Ωνάση / Onassis Foundation, Stavros Niarchos Foundation και J. F. COSTOPOULOS FOUNDATION. Είναι, επίσης, απόφοιτος του Θεάτρου Τέχνης, του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Πολιτιστική Πολιτική στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από 25 παραγωγές σε Αθήνα, Λονδίνο, Εδιμβούργο, Βερολίνο, Ρώμη και Νέα Υόρκη. Έχει υπάρξει ιδρυτικό μέλος της διεθνούς πλατφόρμας σκηνοθετών «World Wide Lab», η οποία δημιουργήθηκε στο Watermill Center του Bob Wilson το 2011 και της οποίας διετέλεσε Καλλιτεχνική Διευθύντρια το 2013 και το 2015. Έκτοτε, η Ιόλη εργάζεται εντατικά στην Ελλάδα. Στη χώρα μας, τα τελευταία τρία χρόνια, έχει παρουσιάσει τις παραστάσεις: «Αρτώ – Βαν Γκογκ / avec un pistolet» στο Θέατρο Σημείο το 2015, «Οικογένεια Τσέντσι» στο Ίδρυμα Μ. Κακογιάννης τη σεζόν 2015-2016, «Διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – μια παράσταση στο Αρχείο» στο Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς το 2016, «Young Lear» στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2016, «Φονικό στην Εκκλησιά» στο Φεστιβάλ Φιλίππων το 2016, «Το βασίλειο της γης» στο Olvio τη σεζόν 2016 – 2017, «Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα» στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και στο Bob Festival (Φεστιβάλ Αθηνών το 2017), «Ίων» στο Φεστιβάλ Φιλίππων το 2017 και στο Άλφα.Ιδέα το 2018 και «Ένας άνθρωπος επιστρέφει στην πατρίδα του πιστεύοντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν» στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης τη σεζόν 2017 - 2018. Το ίδιο διάστημα των τελευταίων τριών ετών που βρίσκεται στην Ελλάδα δίδαξε Αρχαίο Δράμα και Devised Theater στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, όπου πραγματοποίησε και σεμινάρια θεάτρου για άτομα σε απεξάρτηση. Παράλληλα συμμετείχε στο «Caravan Project» μέσω του οποίου ταξίδεψε σε ακριτικές περιοχές της Ελλάδας για να διδάξει δημιουργική γραφή. Από το 2017 εργάζεται ως Yoga Teacher διδάσκοντας Acting Yoga σε ηθοποιούς στην Ανωτέρα Σχολή Δραματικής Τέχνης «Δήλος» και πραγματοποιώντας Σεμινάριο στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων - Λευτέρης Βογιατζής. Διδάσκει «Εισαγωγή στην Performance: Θεωρία και Πράξη» στο E-learning Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.