'EXHIBIT B'. PERFORMANCE ΜΕ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΑΦΡΙΚΑΝΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
- Ημερομηνία: Τετάρτη, 25/05/2016 15:27
«Τόσο το να ερμηνεύεις, όσο και να παρακολουθείς μία παράσταση, μπορεί να φέρει στην επιφάνεια βαθιά ριζωμένο πόνο, ντροπή, θυμό και θλίψη, και, κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να σ' απελευθερώσει και να μετατρέψει σε κάτι άλλο αυτά τα συναισθήματα» ανεφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διεθνούς κύρους Νοτιοαφρικανός δραματουργός, σκηνοθέτης, σκηνογράφος και εικαστικός Μπρετ Μπέιλι. Με πρωταγωνιστές 15 Αφρικανούς μετανάστες της Αθήνας, η ζωντανή εγκατάσταση/περφόμανς του «Εxhibit B», την οποία ο Πίτερ Μπρουκ έχει χαρακτηρίσει «ασυνήθιστο επίτευγμα», παρουσιάζεται έως την Κυριακή 29 Μαϊου, στο πλαίσιο του «Fast Forward Festival 3», που διοργανώνει η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.
Ο Μπέιλι στήνει το «Exhibit B» στο κτίριο όπου για χρόνια στεγαζόταν η Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου (Ακαδημίας 23) και μέσα από μία σειρά εγκαταστάσεων παρουσιάζει έναν κατάλογο θηριωδιών που διαπράχθηκαν -και αποκρύφτηκαν- από τις ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις στην Αφρική, στο όνομα του «πολιτισμού».
Θυμόμαστε τα λόγια του, πριν από δύο χρόνια, στο μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου: «Όπου υπάρχει ανθρώπινη κοινωνία εκδηλώνεται το ασυγκράτητο πνεύμα της παράστασης. Κάτω από δέντρα σε μικρά χωριά, πάνω σε σκηνές υψηλής τεχνολογίας στις μητροπόλεις του κόσμου, σε σχολικές αίθουσες, σε γήπεδα και σε ναούς. Σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές, σε εμπορικά κέντρα, σε κοινοτικά κέντρα και υπόγεια στο κέντρο της πόλης, οι άνθρωποι μαζεύονται για να κοινωνήσουν στους εφήμερους θεατρικούς κόσμους που εμείς δημιουργούμε, προκειμένου να εκφράσουμε την ανθρώπινη πολυπλοκότητα, τη διαφορετικότητα και την ευαισθησία μας, με σάρκα, ανάσα και φωνή».
Στην προκειμένη περίπτωση, η εγκατάσταση του Μπέιλι μάς φέρνει αντιμέτωπους με την ιστορία του ρατσισμού, τους «ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους» και τον επιστημονικό ρατσισμό που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και με τις τρέχουσες απάνθρωπες πολιτικές απέναντι στους μετανάστες και τους πρόσφυγες, σε διάφορα μέρη του πλανήτη.
Αφορμή για το πρότζεκτ, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο 49χρονος δημιουργός που μεγάλωσε στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ, στάθηκε «η εθνολογική μελέτη ''Africans on Stage'', η οποία τεκμηριώνει τον τρόπο που οι λαοί της Αφρικής έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης ανά τους αιώνες, προκειμένου να διαιωνιστούν συστήματα ρατσισμού και κυριαρχίας». «Το Exhibit B δημιουργήθηκε μέσα από την ανάγκη μου να κατανοήσω πώς ένα τέτοιο σύστημα γαλούχησε τόσο πολλούς ανθρώπους στην κοινωνία στην οποία μεγάλωσα και επειδή στο ταραγμένο, πολωμένο παρόν εξακολουθούμε να αρνούμαστε να μάθουμε από την Ιστορία. Αυτές οι αποικιακές πολιτικές και πεποιθήσεις δημιούργησαν ρατσιστικά στερεότυπα που παραμένουν μέχρι σήμερα και σε συνδυασμό με την ξενοφοβία και το οικονομικό άγχος ενισχύουν την υστερία των κομμάτων της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη και αλλού» τονίζει ο Μπέιλι.
Όσο για τις εθνογραφικές προσεγγίσεις και τους «ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους» στα μέσα του 19ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα, πρόκειται για «φαινόμενα που τράφηκαν και βασίστηκαν στην περιέργεια των Δυτικών για τους λαούς των μακρινών χωρών που τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν κατακτήσει» συνεχίζει ο καλλιτέχνης. «Τα φαινόμενα αυτά κατηγοριοποίησαν τους κατεκτημένους λαούς ως "άγριους", "βάρβαρους" και εξωτικά υπο-ανθρώπινα είδη. Η αλλοτρίωση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών και η αντικειμενοποίηση αυτών των λαών νομιμοποίησε αποκιακές πολιτικές λεηλασίας και υποδούλωσης» προσθέτει. Ο ίδιος συνειδητοποίησε μετά από χρόνια έρευνας πόσο λίγα γνωρίζει η πλειοψηφία του κόσμου για τις φρικαλεότητες που διέπραξαν τα αποικιοκρατικά καθεστώτα στην Αφρική.
«Αυτές οι ιστορίες παρέμειναν καλά κρυμμένες, με αποτέλεσμα οι αλαζονικές, βάναυσες αποικιακές παρεμβάσεις να έχουν παρουσιαστεί ως φιλάνθρωπα πρότζεκτς που έφεραν τον πολιτισμό σε έναν σκοτεινό και άγριο κόσμο» λεει χαρακτηριστικά ο Μπρετ Μπέιλι, διευθυντής του πολυβραβευμένου οργανισμού «Third World Bunfight», με έδρα το Κέιπ Τάουν. Αποστολή του είναι η παραγωγή παραστάσεων θεάτρου και όπερας, εικαστικών εγκαταστάσεων, μουσικών θεαμάτων και site-specific περφόρμανς, που λειτουργούν σαν ένας μεγενθυτικός φακός πάνω από τον κόσμο μας, εστιάζοντας, ως επί το πλείστον, στη μετα-αποικιοκρατική Αφρική, τόσο στις ιστορικές, όσο και στις τρέχουσες σχέσεις μεταξύ Δύσης και Αφρικής.
Τον Σεπτέμβριο του 2014, διαδηλωτές που θεώρησαν ρατσιστικό το «Exhibit B» κατέβασαν το έργο από το Barbican του Λονδίνου. Η πολεμική εξαπλώθηκε και στην παρουσίαση του έργου στο Παρίσι, λίγους μήνες αργότερα, όπου, όμως, απέτυχαν όλες οι απόπειρες για να κατέβει η παράσταση. Σύμφωνα με τον Μπέιλι και τους υπερασπιστές του, «η διαμάχη βασίζεται σε μία σειρά από παρεξηγήσεις σχετικά με το έργο, από ανθρώπους που δεν το έχουν παρακολουθήσει». «Στο Λονδίνο και το Παρίσι παρερμηνεύτηκαν φωτογραφίες της δουλειάς μου, δημιουργώντας την εντύπωση ότι οι εικόνες που έφτιαξα είχαν σκοπό να ενισχύσουν ρατσιστικά στερεότυπα που αντίθετα το Exhibit B στηλιτεύει. Όμως, η αποδοχή της περφόρμανς ήταν εξαιρετικά θετική στην Ευρώπη, όπως και στη Νότια Αφρική και την Ασία» διευκρινίζει.
Με το πρότζεκτ του αποτίει φόρο τιμής στους άντρες και τις γυναίκες, η αξιοπρέπεια των οποίων ξεγυμνώθηκε από τα αποικιακά καθεστώτα. Οι θεατές μετακινούνται σιωπηλά από τη μία εγκατάσταση στην άλλη, ενώ οι ακίνητοι ερμηνευτές τούς παρατηρούν. «Αυτό απαιτεί εκπαίδευση σε ό,τι αφορά τη φυσική αντοχή, αλλά και στην αντίδρασή τους στο βλέμμα του άλλου» λέει ο Μπέιλι. Με την εξαίρεση του Exhibit Quartet, από τραγουδιστές της Ναμίμπια που περιοδεύουν μαζί με την παραγωγή, όλοι οι άλλοι περφόρμερς προέρχονται από την Αθήνα, τους οποίους ο Μπέιλι επέλεξε μέσα από ανοιχτές ακροάσεις που πραγματοποίησε, σε συνεργασία με μεταναστευτικές κοινότητες και την καθοδήγηση της οργάνωσης μεταναστών Asante.
«Στις πρόβες μιλήσαμε πολύ για τον ρατσισμό και την ιστορία της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στην Αφρική. Τους κάλεσα να αναλογιστούν πώς είναι να ζει ένας έγχρωμος στην Αθήνα. Με ενδιαφέρει να είναι εντελώς ήρεμοι και χαλαροί, απόλυτα προσηλωμένοι στην εσωτερική ερμηνεία. Θέλω να προσδώσουν αξιοπρέπεια στους χαρακτήρες που υποδύονται, από τους οποίους οι "αποικιακοί αφέντες" είχαν αφαιρέσει. Δεν θέλω να επωμιστούν τον πόνο των ανθρώπων που έχουν υποφέρει από ρατσιστικές πολιτικές, έτσι ένα μεγάλο μέρος της εκπαίδευσης των ερμηνευτών έγκειται στην αυτο-συνειδητοποίηση, που ενδυναμώνει και μεταμορφώνει» καταλήγει.
ΑΠΕ-ΜΠΕ