ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΓΟΝΗ
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 21/09/2015 11:55
Του Λέανδρου Πολενάκη
Η ερμηνεία του Εγέλου για την ύπαρξη δύο ισοδυνάμων «δικαίων» στην «Αντιγόνη», που εκπροσωπούνται από την ίδια και τον Κρέοντα, πρέπει να απορριφθεί. Η έννοια του «φυσικού δικαίου, είναι ανύπαρκτη στην αρχαιότητα, και ο Κρέων δεν εκπροσωπεί το «θετό» δίκαιο της πόλης. Είναι ένας τύραννος, μάλιστα θεομάχος. Αυτό δηλώνεται από την αρχή. Ο Κρέων δεν συγκαλεί συνέλευση του λαού, αλλά καλεί τους «δικούς του» για να ανακοινώσει την απόφασή του να αφήσει άταφο τον Πολυνείκη. Με αυτή την πράξη ο Κρέων, την ίδια στιγμή, διακόπτει τη γιορτή προς τιμήν τού Διόνυσου. Είναι διπλή προσβολή για τον Διόνυσο η ματαίωση της τελετής και το άταφο του νεκρού. Ο Διόνυσος είναι ένας θεός «ερχόμενος» (στα Λατινικά: «Deus adventus»).
Η προέλευση της ισπανικής λέξης «duende» (δαιμόνιο) απ' την πιο πάνω λατινική προσφώνηση του θεού δεν μοιάζει απίθανη. Ο «ερχόμενος» ως ξένος στη γενέθλια Θήβα Διόνυσος, ένας θεός με τραυματική γέννηση και παιδική ηλικία, διεκδικεί από αυτή την πόλη τα πατρικά και μητρικά του δικαιώματα. Να αναγνωριστεί ως τέκνο του Διός και να «ξαναγεννηθεί» από μια μήτρα γυναίκας. Ο Κρέων τον απορρίπτει και η Αντιγόνη, με την ανάληψη της ταφής του νεκρού Πολυνείκη, τον αποδέχεται. Αυτό είναι το περιεχόμενο της σύγκρουσης και η τραγωδία του Σοφοκλή όχι μόνο δεν μοιράζει στα δύο το δίκιο, αλλά «μεροληπτεί» σκανδαλωδώς υπέρ της Αντιγόνης. Επειδή η ηρωίδα, «λαμβάνοντας» μέσα της τον θεό με την αυτόβουλη ανάληψη της πράξης που τον τιμά, τον «εξανθρωπίζει». Γίνεται ο «στύλος» που στηρίζει τα δύο επίπεδα του κόσμου, γη και ουρανό, για να μην πέσει ολόκληρος ο θεός πάνω στους ανθρώπους και τους συνθλίψει με τη διττή θεϊκή του υπόσταση: ευλογία για όσους τον τιμούν, και πένθος για όσους ασεβούν. «Αντιγόνη» χωρίς Διόνυσο δεν νοείται. Είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι εκεί, αφανής, κινώντας τα νήματα.
Όλα τα χορικά αυτόν μέλπουν. Δεν αναφέρθηκα τυχαία στην ισπανική λ. duende και την ετυμολόγησή της. Η Αντιγόνη στη νυφική της αιώρα, σαν μία από τις μορφές που πήρε και άφησε διαδοχικά η πανάρχαιη αιγαιακή «αιωρουμένη», κλείνει μέσα της τον Διόνυσο ή αυτό που οι Ισπανοί ονομάζουν duende.
Η παράσταση της «5ης Εποχής/Τέχνης» σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας («Δημοτικό Κηποθέατρο Παπάγου»), σε σκηνοθεσία του Δήμου Μουμουλίδη, κίνηση της ΄Ελενας Γεροδήμου, σε στρωτή, θεατρική, μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή, με ευπρόσωπα σκηνικά - κοστούμια (Παναγιώτα Κοκόρου), καλή (όχι απαραιτήτως κατάλληλη) μουσική (Σταύρος Γασπαράτος), με «σωστούς» φωτισμούς (Ηλίας Μπέλμπας), είναι μια έντιμη προσέγγιση, που θυμίζει λίγο «στερεότυπη» έκδοση κλασικού κειμένου χωρίς κριτικά υπομνήματα. Κύριο προσόν της, ότι αφήνει το κείμενο να βγει προς τα έξω, να «μιλήσει». Δεν λοξοκοιτάζει προς τη μεριά του Εγέλου ή των «μοντερνιστών». Στα μειονεκτήματά της, ο αδύναμος, αδόκιμος χορός και η απουσία, σχεδόν σε κάθε επίπεδο, του «δαίμονα», όπως κι αν τον πούμε (Διόνυσο, Βάκχο, duende). Αντιγόνη χωρίς τον Διόνυσο δεν νοείται, το είπα και πιο πάνω.
Ο Νικήτας Τσακίρογλου (Κρέων) είναι στέρεος, συμπαγής, απαλλαγμένος από μανιέρες, κάνει μια προσωπική κατάθεση, κερδίζει το στοίχημα. Η Ιωάννα Παππά (Αντιγόνη), πέρα από την καλή φυσική της παρουσία, έχει «απροσδιόνυσο» υποκριτικό και φωνητικό στίγμα. Αδικεί και αδικείται δοκιμάζοντας τον εαυτό της σε αυτό το είδος. Η Λουκία Μιχαλοπούλου φτιάχνει μια άκρως ενδιαφέρουσα, πρωτότυπη Ισμήνη. Διαθέτει εύρος φωνής και ποικιλία σωματικών τόνων, είναι εκ φύσεως «διονυσόπληξ», θα ήταν, συνεπώς, καταλληλότερη για τον κύριο ρόλο.
Δεν με βρίσκει σύμφωνο η «αυστηρή» διδασκαλία του «φύλακα» (Σταύρος Ζαλμάς), που είναι μια κωμική παρέκκλιση. Ο Γιώργος Παπαπαύλου, στο πλαίσιο της σκηνοθεσίας, δίνει τον Αίμονα σε «προφίλ». Ο Νίκος Αρβανίτης προσεγγίζει εσωστρεφώς, από «κλειστή γωνία» τον «Τειρεσία», μια, επίσης ενδιαφέρουσα, πρωτότυπη εκδοχή του ρόλου. Ο «άγγελος» του Ζαλμά και ο «εξάγγελος» του Χρήστου Πλαΐνη δίνονται ως ομιλούσες έκτυπες ζωγραφιές. Αύρα θετική διαθέτει η Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου (Ευρυδίκη). Από τα μέλη του χορού, κάποια μπορούσαν και έπρεπε να αξιοποιηθούν περισσότερο (Μάνος Καρατζογιάννης, Κωστας Βελέντζας, Γιώργος Νούσης).
ΠΗΓΗ: Η ΑΥΓΗ