ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΑΪΝΑΣ: ΟΙ ΣΗΜΕΡΙΝΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΘΑ.. ΘΑΥΜΑΖΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΡΕΟΝΤΑ
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 29/08/2016 11:25
Ένα κορυφαίο έργο της σύγχρονης δραματουργίας, γραμμένο το 1942 στη διάρκεια της ιδιόρρυθμης ναζιστικής κατοχής στη Γαλλία, η «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ συνιστά μια μεταφορά για το άτομο και τον αγώνα του απέναντι σε ένα παντοδύναμο, γερασμένο, αυταρχικό κράτος.
Ο αγαπημένος ηθοποιός Στέλιος Μάινας ερμηνεύει τον Κρέοντα και μιλάει στο TVXS για τον ρόλο του και τις πολιτικές προεκτάσεις της «Αντιγόνης», μιας παράστασης που συζητήθηκε πολύ στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και τώρα παρουσιάζεται σε θερινά θέατρα της πόλης.
«Ναι» στην εξουσία κι «όχι» στην ελπίδα της
Η νεότητα και το γήρας, η ομορφιά και η ασχήμια, η δύναμη και η αδυναμία, το δίκαιο και το άδικο αντιπαραβάλλονται για να ξεσκεπάσουν μια κοινωνία φοβισμένη, βουτηγμένη στον ατομικισμό και τη διαφθορά, μια κοινωνία σε σημείο μηδέν.
Σε αυτήν την πολιτεία-ναυάγιο που η μυρωδιά του πτώματος του Πολυνείκη χρησιμοποιείται ως μέσο σωφρονισμού των πολιτών, που οι νεκροί είναι εναλλάξιμοι, που «αλήθεια είναι αυτό που δεν λέμε», ο Κρέων έρχεται ως σωτήρας, λέει «ναι» στην εξουσία και ως ταπεινός εργάτης της «διοικεί ανθρώπους».
Η Αντιγόνη, παιδί κι αυτή μιας άρρωστης κοινωνίας, με το ένστικτο της νιότης, αντιστέκεται, θάβει τον νεκρό αδελφό της, λέει «όχι» στην «ακριβή, τη βρομερή ελπίδα» που επικαλείται η εξουσία. Στο τέλος, πλάι σε έναν Φρουρό, που έχει ακυρώσει όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του, κλονίζεται, δεν ξέρει πια γιατί πεθαίνει... Ο αμετανόητος Κρέων θα συνεχίσει να κρατάει τα ηνία της πολιτείας, οι Φρουροί θα συνεχίσουν να πίνουν και να παίζουν χαρτιά.
Πρόκειται για ένα σύγχρονο γηροκομείο, μια κοινωνία που περιμένει να πεθάνει, ένα τραγουδάκι που υμνεί τον ήρωα Ετεοκλή και τη φωνή της Αντιγόνης που αντηχεί αέναα...
Ο Κρέων στο Σοφοκλή είναι το αρχέτυπο του εξουσιαστή. Ο Ανούιγ κωδικοποιεί στο πρόσωπο του το πνεύμα της ευρωπαϊκής κουλτούρας. Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι δυνατές παράμετροι του διακειμένου που προτείνει ο Γάλλος δραματουργός;
Όταν επηρεάζεσαι από έναν τόσο ισχυρό μύθο όπως αυτόν της Αντιγόνης, η συμβολική που εμπεριέχει σε εντυπωσιάζει με την καθαρότητα, την ευκρίνεια και τη δυναμική της. Το μέγεθος των μεγάλων μας τραγικών και φυσικά όλης της φιλοσοφικής και υπαρξιακής αναζήτησης που προκαλούν, δεν αποτελούν απλώς τον θεμέλιο λίθο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά και έναν πολλαπλό γρίφο πάνω σε όλα τα θεμελιώδη ερωτήματα για την σχέση κράτους - πολίτη.
Η «Αντιγόνη» του Ανούιγ γράφεται και παίζεται σε μια σκληρή για την ανθρωπότητα εποχή. Πιστεύετε ότι η κατάσταση που περιγράφεται έχει αντιστοιχίες με το σήμερα;
Φυσικά, φιλόλογοι, μελετητές, φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με το πιο πολιτικό κείμενο στην Ιστορία, προσπαθώντας να ιεραρχήσουν αυτή τη σχέση. Αυτή λοιπόν η ιεράρχηση ενός θεμελιώδους αξιακού συστήματος είναι η μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στην Αντιγόνη και στον Κρέοντα. Ο Ανούιγ ήξερε για την δυναμική και την ισχύ της οικογένειας, ως πυρήνα δημιουργίας της κοινότητας, ήξερε όμως ζώντας το τρίπτυχο της Γαλλικής Δημοκρατίας, την αξία της έννοιας Κράτους, της δημιουργίας των κανόνων, που θα εξασφάλιζαν την συνέχεια στην κοινότητα. Αυτό ακριβώς είναι το θεμελιακό στην σύγκρουση τους. Μπορεί η ανθρωπότητα να ευδοκιμήσει καταστρατηγώντας τους κανόνες που η ίδια έχει θεσπίσει; Μπορεί η Δημοκρατία να συνεχίζει να υπάρχει εξοντώνοντας τα διαφωνούντα μέλη της;
Ο Χέγκελ, βαθιά γοητευμένος από τον μύθο, κάνει μια αντιπαραβολή της πόλης και του πολίτη. Η οικογένεια πάντα προηγείται όλης της ιεραρχίας, στην δόμηση της κοινωνίας, ως ο πυρήνας της φυσικής αναπαραγωγής των πολιτών. Αν εκλείψει η οικογένεια, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτεία. Ποιος θα υπηρετήσει την πατρίδα αν δεν υπάρχει η οικογένεια που θα αποτελέσει το πρόπλασμα της οργάνωσης της πόλης;
Αυτήν την αξία υπερασπίζεται η Αντιγόνη. Είμαστε πολίτες, αλλά πρώτα είμαστε μάνες, γιοί, πατέρες, κόρες.
Ποιος είναι ο Κρέοντας του Ανούιγ;
Ο Ανούιγ δομεί έναν Κρέοντα, συμπαγή στα επιχειρήματα, θυμίζοντας, όχι έναν Άνακτα, αλλά έναν σύγχρονο πολιτικό. Εδώ ο δικός του Κρέων δεν είναι ο τιμωρός βασιλιάς, είναι ο πρωθυπουργός κάποιου σύγχρονου Ευρωπαϊκού κράτους, είναι ένας πολιτικός που έχει να λογοδοτήσει στους ψηφοφόρους του: «το πλήθος ουρλιάζει έξω απ’ το παλάτι» φωνάζει στο γιο του, και στην μαγική φράση «εσύ είσαι ο άρχοντας» απαντάει εν εξάλλω: «είμαι ο άρχοντας πριν από το νόμο, όχι μετά από αυτόν».
Ο Νόμος μας ξεπερνά, ισχυρίζεται, όταν πριν από μερικά λεπτά, έχει προτείνει στην Αντιγόνη: «Εσύ θα σωπάσεις, και παίρνω εγώ πάνω μου τη σιωπή των άλλων», λέγοντας ανοιχτά για τους μάρτυρες φρουρούς: «θα εξαφανίσω αυτούς τους άντρες». Δηλαδή, ο Ανούιγ το λέει πεντακάθαρα. Δεν υπάρχει ηθικό πεδίο στην άσκηση πολιτικής. Υπάρχει μόνο το συμφέρον της πόλης, και θυσιάζουμε παιδιά, νύφες, γυναίκες προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος. Εννοείται πως όλα γίνονται στο όνομα του Δημοσίου συμφέροντος.
Ο Κρέων, στην ερώτηση του χορού, «Κρέων, τι έκανες;», απαντά με τον δέοντα κυνισμό της σύγχρονης πολιτικής σκηνής: «Εκείνη ήθελε να πεθάνει, το σημαντικό για αυτήν ήταν η άρνηση και ο θάνατος». Μια απευθείας αντιπαραβολή με το καθεστώς Πεταιν, και την προδοτική κυβέρνηση του Βισύ, που όταν γίνονταν εκτελέσεις από τους Γερμανούς κατακτητές, απλώς άνοιγε το ράδιο στο τέρμα για να καλύψει τους πυροβολισμούς του αποσπάσματος. «Ας μη γινόμαστε αρνητές», έλεγε ο Πεταιν, σ’ έναν λόγο του στο Γαλλικό λαό. «Προέχει η επιβίωση του Έθνους μας, θα είμεθα λοιπόν η προσωποποίηση της νομιμότητος και θα επιβιώσουμε». Όταν κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία, σχεδόν καταρρέων είπε: «αφιέρωσα τον εαυτό μου στον Γαλλικό λαό, πολέμησα για την πατρίδα μου, δεν μετανιώνω για τίποτα».
Τα ίδια είπαν και συνταγματάρχες από τον Κορυδαλλό, γιατί εννοείται πως τα μεγαλύτερα ανοσιουργήματα έχουν ανάγκη το ηθικό υπόβαθρο για να σταθούν.
Στον ρόλο του Κρέοντα ποιόν σημερινό πολιτικό θα μπορούσατε να τοποθετήσετε;
Η αλήθεια είναι πως οι σημερινοί μας πολιτικοί θα θαύμαζαν την πολιτική επιχειρηματολογία του Κρέοντα που νομίζω πως συνοψίζεται στην «τέχνη του εφικτού».
Σίγουρα θα προσκαλούσα τις πολιτικές ηγεσίες, συμπολίτευσης και Αντιπολίτευσης, να αναγνωρίσουν οτι χρησιμοποιούν κοινή επιχειρηματολογία, εννοείται όχι με την Αντιγόνη, (Ιωάννα της Λωρραίνης), αλλά με τον Κρέοντα (Πεταιν). Σίγουρα, ο Ανούιγ έχει ξεσηκώσει ολόκληρα εδάφια από τις συμβουλές και τις παραινέσεις του Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα» του.
Ο ρόλος του Κρέοντα αν και είναι ξεκάθαρος, μπορεί ταυτόχρονα να δυσκολέψει έναν ηθοποιό. Εσείς πώς τον αντιμετωπίσατε;
Η Ελένη Ευθυμίου με βοήθησε πολύ με το καθαρό της βλέμμα και το ανοιχτό φρέσκο της μυαλό. Είναι πολύ σημαντικό να εμπνέεσαι από τη σκηνοθεσία και επιπλέον να νιώθεις ελεύθερος να δοκιμάσεις καινούργια πράγματα. Όσο για την υποκριτική, ξέρετε, εμείς οι ηθοποιοί είμαστε «αθύρματα των συνθηκών». Ικανοί για το καλύτερο αλλά και για το χειρότερο. Εγώ τουλάχιστον επηρεάζομαι πάρα πολύ από το περιβάλλον της εργασίας και συνεργασίας. Είμαι δημιουργικός σε θερμοκηπιακό περιβάλλον και απλώς επιβιώσας στα άγονα εδάφη…(κι αυτό με ερωτηματικό)
Η παράσταση τοποθετεί τη δράση σε ένα απροσδιόριστο νοσηρό περιβάλλον. Σε τι παραπέμπει και τι υπονοεί η ιδέα της αναπηρίας γυρω από την οποία διαδραματίζεται;
Ομολογώ πως η ιδέα της αναπηρίας εμένα μου έδωσε το εφαλτήριο να αναπτύξω το στοιχείο του «γαντζωμένος στην εξουσία», όπως γαντζωμένος περιφέρεται με το Π του ο ήρωας. Εξάλλου, το Π αποτελεί κι ένα βήμα, ένα «βουλευτήριο» αλλά και ένα ιδιότυπο σύμβολο ισχύος , το προσωπικό σκήπτρο του Άνακτα….
* Η παράσταση «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ, σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου, θα παρουσιαστεί στο Αμφιθέατρο Πολιτισμού & Αθλητικού Πάρκου της Νέας Μάκρης στις 6 Σεπτεμβρίου, στο Θέατρο Πέτρας στις 7 Σεπτεμβρίου, στο Κηποθέατρο Παπάγου στις 8 Σεπτεμβρίου και στο Κατράκειο της Νίκαιας στις 11 Σεπτεμβρίου.