Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ ΣΤΟ ONLYTHEATER
- Ημερομηνία: Πέμπτη, 19/01/2017 15:15
Ο ποιητής Γιώργος Μπλάνας, λογοτεχνικός συνεργάτης της παράστασης «Εκτός ορίων», μιλάει για τη σημασία της ποίησης σήμερα.
- Ποιος είναι ο βασικός άξονας της παράστασης «Εκτός ορίων» που σκηνοθετούν ο Δημήτρης Κουρούμπαλης και η Φρόσω Κορρού στο Ιλίσια Βολανάκης;
Ο βασικός άξονας της παράστασης δημιουργήθηκε από τη διαχείριση των κειμένων. Ήταν μια παράξενη, αντισυμβατική πορεία, γιατί συνήθως στο θέατρο υπάρχει ένα σχέδιο από την αρχή που πρέπει να γεμίσει. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό που υπήρχε ήταν μια γενική ιδέα, που είχαν συλλάβει η Φρόσω Κορρού και ο Δημήτρης Κουρούμπαλης, που έχει ξεκινήσει από ένα ποίημα του Μάριου Μαρκίδη. Σε αυτό, μια πόλη δέχεται επίθεση από βαρβάρους, που σκοτώνουν τους κατοίκους και τους ρίχνουν σε ένα πηγάδι. Όμως τα νερά του πηγαδιού ήταν ιαματικά και οι κάτοικοι ζωντάνεψαν και άρχισαν να ξαναζούν. Η ζωή αυτών των πλασμάτων είναι το αντικείμενο του έργου. Ο πυρήνας του είναι η αντοχή του ανθρώπου σε οποιαδήποτε κατάσταση και πώς μπορεί να διευρύνει τα όριά του, έστω κι αν η συνθήκη είναι σκοτεινή.
Το ερεθιστικό στην όλη υπόθεση είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι συνεχίζουν τη ζωή τους μέσα στο πηγάδι, εκεί που βρίσκονται δηλαδή, αλλά με τον ίδιο τρόπο που ζούσαν πάνω στη γη. Μετά διαπιστώνουν ότι τα όριά τους θα μπορούσαν να διευρυνθούν κι αυτό αρχίζουν να κάνουν με οδηγό την ποίηση.
- Πώς δουλέψατε το τελικό κείμενο της παράστασης;
Οι συντελεστές ζήτησαν τη βοήθειά μου κι αρχίσαμε να ερευνάμε τα ίδια τα όρια της ποίησης. Ξεφυλλίζοντας βιβλία και διαβάζοντας ποιήματα, ή ενθυμούμενοι πράγματα που είχαμε ήδη διαβάσει, καταλάβαμε ξαφνικά ότι τα ίδια τα κείμενα σε οδηγούν κοντά τους. Το εντυπωσιακό είναι ο διάλογος που αναπτύσσουν όλα αυτά τα διαφορετικά σε πρώτη ανάγνωση έργα. Ποια σχέση έχει ο Μαγιακόφσκι με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, για παράδειγμα;
Άρχισε λοιπόν να αποκαλύπτεται ένας ολόκληρος κόσμος. Με την ποίηση συμβαίνει το εξής: δεν υπάρχει μέχρι τη στιγμή που θα τη διαβάσει κάποιος. Το ποίημα ζωντανεύει μέσα από τον αναγνώστη. Μέσα από αυτή τη διαδικασία είναι σαν να ξαναζούν κάθε φορά όλα τα ποιήματα αυτού του κόσμου μέσα από έναν άνθρωπο. Άλλωστε η ποίηση έχει έναν ευρύτατο ορίζοντα. Δεν αναφέρεται σε κάτι εντελώς συγκεκριμένο, κάθε ποίημα είναι όσο γίνεται πιο ευρύ και αντιμετωπίζει το σύνολο της ύπαρξης του ανθρώπου.
- Πως καταλήξατε στα ποιήματα που χρησιμοποιείτε;
Είναι σαν να μην καταλήξαμε εμείς, είναι σαν τα ίδια τα ποιήματα να επέβαλαν την παρουσία τους. Αν συνεχιζόταν η περιδιάβαση αυτή, θα πολλαπλασιαζόταν το υλικό, αλλά κάπου πρέπει να σταματήσεις αυτή τη ροή. Κάποια κείμενα ενέπνευσαν περισσότερο τους συντελεστές κι κάπως έτσι έγινε η επιλογή. Στην παράσταση υπάρχουν ποιήματα του Μαγιακόφσκι, του Έζρα Παουντ, Έλληνες ποιητές, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης , ο Γιάννης Ρίτσος, αλλά και σύγχρονοι. Ετερόκλητα ίσως κείμενα, που όμως δεν είναι τελικά.
- Στην παράσταση ακούγονται μόνο λόγια των ποιητών;
Ναι κι αυτό είναι το εντυπωσιακό. Γιατί ακούς ανθρώπους να μιλάνε με στίχους και νομίζει κάποιος ότι ακούει απλώς πρόσωπα να μιλούν με περισσότερο πάθος. Μια νεαρή κοπέλα και μοντέρνα ντυμένη κάθεται σε μια πολυθρόνα και απαντάει σε αυτό που της λέει κάποιος με μια στροφή του Κάλβου, που έχει την ιδιότυπη γλώσσα του, για παράδειγμα. Έτσι ένας λόγος μη φυσικός, ακούγεται τελείως φυσικός.
- Τα ποιήματα συνδέονται με την κεντρική ιστορία ή λειτουργούν και αυτόνομα;
Όλα συνδέονται κάτω από την κεντρική ιστορία, που διαδραματίζεται σαν μια διαδικασία αυτογνωσίας των ανθρώπων. Υπάρχουν κι άλλα στοιχεία στην παράσταση - η κίνηση των σωμάτων, η χρήση της τεχνολογίας- τα οποία δεν έχουν ρεαλιστική κατεύθυνση. Φτιάχνεται λοιπόν ένας συμβολικός τόπος, που δεν απαιτεί από το θεατή να παλεύει συνεχώς να κάνει αποσυμβολισμούς. Οι αλληγορίες είναι προφανείς στο κοινό και έχουν το χαρακτηριστικό της ποίησης: ακούς κάτι κι όσο δύσκολο κι αν φαίνεται, μέσα σου σχεδόν είσαι βέβαιος ότι έχεις καταλάβει, με έναν άρρητο τρόπο. Αυτό δημιουργεί μια μυστηριακή τελετή, στην οποία καλείσαι να συμμετέχεις.
- Πόσο εύκολο σήμερα, σε μια εποχή όπου η εικόνα προηγείται για πολλούς, είναι να μεταφερθεί ένα ποίημα πάνω στη σκηνή;
Το γεγονός ότι μεταφέρθηκε σε αυτή την παράσταση, καταρχάς δείχνει ότι αυτό γίνεται. Το θέατρο με την ποίηση μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν αλληλένδετα. Με την επικράτηση του ρεαλισμού, αρχίζει να αλλάζει αυτό. Όλα τα έργα του Σαίξπηρ είναι ποίηση, για παράδειγμα. Ο «Άμλετ» είναι ένα τεράστιο ποίημα και πολύ πυκνό – τόσο μάλιστα που ο θεατής δεν μπορεί να αφομοιώσει όσα λέγονται. Η ποίηση έχει μια θέση δεδομένη στο θέατρο από την αρχαιότητα. Στην παράσταση μάλιστα υπάρχει και ένα τμήμα ενός χορικού από τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» του Σοφοκλή. Η ποίηση στο θέατρο μοιάζει εντελώς φυσιολογική για μένα ακόμα και σήμερα. Βέβαια κατά τον 20ο αιώνα κάποιες φορές το θέατρο κινδύνευσε να γίνει μια κλειδαρότρυπα, αλλά αυτό μάλλον δεν θα ενδιέφερε κανέναν.
- Πού μας οδηγεί η υπέρβαση των ορίων τελικά;
Στους δρόμους της ποίησης. Σταματάς μπροστά σε λέξεις, που μπορεί να έχουν αποδιαρθρωθεί μέσα από τη χρηστική λειτουργία της γλώσσας. Όμως είναι αυτές οι λέξεις που σου δείχνουν μια άλλη πλευρά του κόσμου. Πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι αυτός που είναι κι πως ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει, γιατί κάποιοι το έχουν μελετήσει, σωστά; Όμως ξαφνικά βρισκόμαστε μπροστά σε απροσδόκητες καταστάσεις. Όσο πιο έτοιμοι είμαστε να διαρρήξουμε τα όρια, τόσο καλύτερα μπορούμε να τις διαχειριστούμε. Αυτό το μάθαιναν κάποτε οι άνθρωποι: οι αρχαίοι Έλληνες, ας πούμε, έκτακτες καταστάσεις αφηγούνται στις τραγωδίες. Ήξεραν ότι εντελώς απρόσμενοι είναι και οι ίδιοι και η ζωή τους. Θεωρούσαν θεμελιώδες να γνωρίζουν τι βρίσκεται έξω από τα δικά τους όρια και αυτή η αρετή παρήγαγε σπουδαίο πολιτισμό και -θέλουμε να πιστεύουμε- μια πιο ευχάριστη ζωή.
- Αυτή η γνώση γιατί έχει χαθεί σήμερα;
Βασικά διότι έπεσαν βαριά πράγματα πάνω στους ανθρώπους. Ο τρόπος που οργανωνόμαστε σε κοινωνίες, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, μας έβαλε να ζούμε με μεγαλύτερη αυστηρότητα και ακρίβεια τη ζωή. Αυτό βέβαια δεν είναι απαραίτητα κακό, ή παράλογο, απλώς δεν γίνεται. Διότι αφού δεν συνέβη τα τελευταία 100.οοο χρόνια, πώς πιστεύουμε ότι μπορεί να συμβεί στο μέλλον; Ο 20ος αιώνας ζόρισε τους ανθρώπους να πετύχουν μια αυστηρή οργάνωση της κοινωνίας για να είναι πιο παραγωγικοί. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παραχθούν δυο εκτρώματα: ο φασισμός και ο σταλινισμός, για λειτουργήσουν βέβαια προς όφελος των δημιουργών τους, των Γερμανών και των Ρώσων εν προκειμένω. Αν όμως προσπαθήσεις να εφαρμόσεις τα μαθηματικά επακριβώς, καταλήγεις σε παραλογισμούς. Αυτό που θέλω να πω είναι πως δίνεται ολοένα και λιγότερος χώρος στην ελεύθερη σκέψη, στην ποιητική άποψη και στην ποιητική χρήση των ιδεών, προς χάριν αυτής της οργάνωσης. Σήμερα έχουμε φτάσει σε ένα εντελώς σχιζοφρενικό σημείο: αυτοί που διαχειρίζονται τις τύχες των ανθρώπων, προσπαθούν μας πείσουν ότι η αυστηρή λογική και ο έλεγχός μας προφυλάσσει από την τρομοκρατία. Μια κοινωνία πάντα προσπαθεί να προστατεύει από την απρόκλητη βία, αυτό είναι φυσιολογικό. Όμως το να πείσεις τον άλλον ότι πρέπει να κάνει την υπέρβαση, να είναι δημιουργικός μέσα σε αυτή την απόλυτη αυστηρότητα, είναι ασύμβατο και τελικά αδύνατο. Υπάρχουν όμως φύλακες, όπως η τέχνη, μέσα από την οποία οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν μια άλλη οπτική για τη ζωή και για τις ελπίδες του. Αυτό μπορεί να είναι και κατευναστικό.
Είναι η κάθαρση που θέλει ο Αριστοτέλης, μια ανακούφιση δηλαδή.