Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ
- Ημερομηνία: Τρίτη, 29/08/2017 17:28
Συνέντευξη του μεταφραστή θεατρικών έργων Νεκτάριου - Γεώργιου Κωνσταντινίδη.
Ο μεταφραστής θεατρικών έργων είναι ο απαραίτητος μεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και το κοινό. Με ποια εργαλεία; Πόσο είναι και δραματουργός;
Θεωρώ ότι η μετάφραση είναι μια δημιουργική διαδικασία, καθώς καλείσαι να σκεφτείς και να βρεις λύσεις. Καλείσαι να προσαρμόσεις με ευρηματικότητα το ύφος και το νόημα του συγγραφέα από μια γλώσσα σε μια άλλη. Ο μεταφραστής, θέλοντας και μη, ερμηνεύει το κείμενο. Δεν είναι όμως συγγραφέας. Πρέπει να βρει το όριο, τη χρυσή τομή. Είναι γνωστή η φράση ότι «η μετάφραση είναι μία προδοσία». Είναι λογικό. Άλλους κανόνες και άλλη δομή έχει η κάθε γλώσσα. Ο μεταφραστής πρέπει να σκέφτεται στην ξένη γλώσσα και να βρίσκει την αντιστοιχία στη γλώσσα-στόχο, δηλαδή την μητρική του. Να είναι σαφής, κατανοητός και ταυτοχρόνως «αόρατος»…
Πιστεύω ότι η θεατρική μετάφραση είναι μια έναρξη διαλόγου με το κείμενο πριν το παραλάβει ο σκηνοθέτης, πριν το διαβάσουν οι ηθοποιοί, πριν το ακούσει ο θεατής. Ο θεατρικός μεταφραστής καταθέτει τη δική του οπτική γωνία για το έργο, συχνά καταφεύγει στις εμμονές του. Οι εμμονές, μετά από καιρό, δημιουργούν αυτό που αποκαλούμε «προσωπικό ύφος». Λέμε, για παράδειγμα, αυτή η μετάφραση είναι του τάδε. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε τους κανόνες αισθητικής που προτείνει ο δραματουργός.
Ποιες είναι οι δυσκολίες μετάφρασης ενός κειμένου που προορίζεται για παράσταση και όχι για ανάγνωση;
Ο λόγος στο θέατρο πρέπει να εκφωνηθεί, πρέπει να ακουστεί. Είναι σα να μη γράφτηκε ποτέ, σαν αυτά τα λόγια να γεννήθηκαν εκείνη τη στιγμή. Η προφορικότητα, επομένως, έχει σημασία. Ο ηθοποιός πρέπει να μπορεί να εκφέρει με άνεση το κείμενο. Ο λόγος να ρέει αβίαστα. Μεγάλη σημασία να δίνεται στο ρυθμό της φράσης, στην επιλογή και τον τονισμό των λέξεων, στο εύηχο κείμενο.
Πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη μετάφραση και από ποια γλώσσα μεταφράζετε;
Μεταφράζω αποκλειστικά από τα γαλλικά προς τα ελληνικά και ασχολούμαι μόνο με το θέατρο. Η ενασχόλησή μου με τη μετάφραση ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του διδακτορικού μου, που αφορούσε στη δραματουργία του Αργεντινού καρτουνίστα Κοπί. Μελετώντας περίπου 15 θεατρικά του έργα, άρχισα να φαντάζομαι πώς θα μπορούσε να είναι κάθε του κείμενο στα ελληνικά. Εκείνη την περίοδο, ο συγγραφέας Ανδρέας Στάικος δίδασκε θεατρική μετάφραση σε ένα λογοτεχνικό εργαστήρι. Γράφτηκα στο μάθημά του και ξεκίνησα να μεταφράζω τη «Νύχτα της Κυρίας Λουσιέν» του Κοπί. Ένα χρόνο αργότερα, το κείμενο δημοσιεύθηκε από τις εκδόσεις «Δωδώνη» και παρουσιάστηκε στο θέατρο «Πρόβα». Παθιάστηκα και μετέφρασα όλα τα έργα του Αργεντινού συγγραφέα, τα οποία κυκλοφόρησαν σε δύο τόμους από τις εκδόσεις «Άπαρσις». Μεταφράσεις του Κοπί παρουσιάστηκαν στο «Θέατρο Τέχνης», στο «Αγγέλων Βήμα» και στο «Θέατρο Έξω από τα Τείχη». Στη συνέχεια, μετέφρασα τη «Λουκρητία Βοργία» και τη «Μαρία Τυδώρ» του Βίκτωρ Ουγκώ, τον «Άμλετ» του Κολτές, τον «Λορεντζάτσιο» του Μυσέ (εκδόσεις Σοκόλη) και το «Κλωντέλ και Κάφκα» του Αρραμπάλ (εκδόσεις Ηριδανός).
Ο «Λορεντζάτσιο» θεωρείται ο Άμλετ της Γαλλίας. Μιλήστε μας για την αναμέτρησή σας με αυτό το κείμενο.
Το καλοκαίρι του 2000 είχα την τύχη να παρακολουθήσω μια 4ωρη παράσταση του «Λορεντζάτσιο» στο Παλαί ντε Παπ στο Φεστιβάλ Αβινιόν στη Γαλλία. Την απόφαση να μεταφράσω το έργο την έλαβα τον Μάρτιο του 2016, όταν πληροφορήθηκα ότι το έργο θα συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα του διπλώματος Sorbonne II για τη διετία 2017-2018. Απαιτητική εργασία. Δύσκολο έργο. Μεγάλη η πρόκληση για ένα νέο μεταφραστή όπως εγώ. Ιδιωματισμοί του 19ου αιώνα έπρεπε να βρουν την αντιστοιχία τους με το σήμερα. Έπρεπε να αποδοθεί το ύφος του ρομαντισμού και να διατηρηθεί η προφορικότητα του θεατρικού λόγου. Κάποια ιστορικά στοιχεία χρειάστηκαν παραπομπές και επεξηγήσεις. Δεν προχώρησα σε καμμία περικοπή.
Οι μεταφράσεις γερνούν πιο γρήγορα από το έργο…
Τα έργα βάζουν στοίχημα με το χρόνο. Ή επιβιώνουν ή περνούν στη λήθη. Όταν μεταφράζονται συνεχίζουν το «ταξίδι» τους. Σε κάθε εποχή, τα σπουδαία έργα μεταφράζονται ξανά και ξανά. Η γλώσσα διαρκώς αλλάζει, τα δεδομένα μετατοπίζονται, οι απόψεις αναθεωρούνται κ.ο.κ Βλέπουμε στα κείμενα πτυχές στις οποίες δεν είχαμε δώσει ιδιαίτερη σημασία.
Μεταφράζετε αυτήν την περίοδο κάποιο έργο;
Σύντομα θα εκδοθεί ένα κείμενο του Ζαν Ανούιγ που δεν έχει μέχρι σήμερα μεταφραστεί και ανήκει στα «Απόκρυφά» του έργα. Αυτήν την περίοδο έχω αφοσιωθεί στο έργο του Ζαν Ζιρωντού «Σόδομα και Γόμορρα».
Σύντομο βιογραφικό σημείωμα μεταφραστή
Ο Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1981. Αριστούχος διδάκτωρ του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Υπότροφος ΙΚΥ), εργάζεται ως κριτικός θεάτρου, μεταφραστής και καθηγητής γαλλικών. Από τον Οκτώβριο του 2016 εκπονεί μεταδιδακτορική έρευνα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ με θέμα «Το γαλλόφωνο θέατρο στην ελληνική σκηνή του 21ου αιώνα». Κείμενα και κριτικές του για το θέατρο δημοσιεύονται σε εφημερίδες, περιοδικά και διαδικτυακές σελίδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετέχει ενεργά σε ομιλίες και συνέδρια. Έχει υπογράψει μεταφράσεις γαλλόφωνων θεατρικών έργων που έχουν εκδοθεί και παρουσιαστεί από ελληνικούς θιάσους. Μέλος του Κέντρου Σημειολογίας του Θεάτρου και της Επιστημονικής Επιτροπής του περιοδικού «Θεατρογραφίες».