Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ ΓΡΑΦΕΙ ΣΤΟ ΟNLYTHEATER ΓΙΑ 'ΜΙΑ ΦΩΝΗ ΚΙ ΕΝΑ ΨΕΜΑ'
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 23/10/2017 10:37
Όταν βλέπαμε στην Ελλάδα, στο θέατρο, παλιά, τον «Έμπορο της Βενετίας» του Σαίξπηρ, ούτε που μας πέρναγε από το μυαλό πως η σχέση του εμπόρου, του Αντόνιο, με τον νεώτερό του Μπασάνιο, δεν ήταν μια αγνή φιλία μεταξύ δύο ανδρών. Πίσω από την αυτοθυσία του ήρωα, λίγοι καταλαβαίναμε πως κρύβεται ένας μεγάλος και ουσιαστικός, ανιδιοτελής έρωτας, που παρ’ ολίγο να τον οδηγήσει στον θάνατο, -όσο προφανές κι αν ήταν αυτό για τους περισσότερους εκτός συνόρων. Για να μην είμαστε άδικοι με το κοινό, οφείλουμε να πούμε ότι οι ελληνικές παραστάσεις αγνοούσαν –εσκεμμένα ή όχι - αυτή την «λεπτομέρεια». Πρώτη φορά όταν σκηνοθέτησε το έργο ο Μίνως Βολανάκης, στο θέατρο «Πόρτα», έγινε μία προσπάθεια να τοποθετηθεί στο σωστό πλαίσιο και, έστω υπαινικτικά, να φωτιστούν τα μυστικά του «Εμπόρου»: ένας άνδρας, βαθιά ερωτευμένος, από αγάπη και μόνο, δέχεται να χάσει τον νεαρό εραστή του, προκειμένου ο δεύτερος να ζήσει τη μεγάλη ζωή δίπλα σε μια σημαντική γυναίκα.
Λίγα χρόνια αργότερα έζησα μιαν ανάλογη ιστορία, ενός φίλου που από υπερβολική αγάπη για τον νεώτερο αγαπημένο του, τον ώθησε ό ίδιος σε έναν γάμο και σε μιαν αποδεκτή κοινωνική κατάσταση. Στην κηδεία του εν λόγω φίλου, ο νεαρός σπάραξε στην κυριολεξία… μια εικόνα που με κυνηγάει ακόμα.
Αυτά για τον «Έμπορο».
Ας έρθουμε τώρα στην «Ανθρώπινη φωνή». Οι περισσότεροι της γενιάς μου ήρθαν σε επαφή με το έργο μέσα από την ερμηνεία της Έλλης Λαμπέτη. Πραγματικά, νομίζω πως όσοι δεν την απόλαυσαν σ’ αυτό το έργο έχουν χάσει κάτι ανεπανάληπτο. Η ιδιαίτερη ευαισθησία της ηθοποιού έδινε στον μονόλογο του Κοκτώ μια μοναδική αίσθηση. Κι ας έπαιζε μιαν «περίληψη» του κειμένου, κι ας το έφερνε ακριβώς στα μέτρα της…
Το 1994 δούλεψα στο «Μέγαρο Μουσικής» την οπερατική εκδοχή της «Φωνής» από τον Φρανσίς Πουλένκ, με μια σπουδαία κυρία της όπερας, τη Ζανέτ Πηλού. Γυναίκα του κόσμου, έμπειρη, η Ζανέτ, ερχόμενη σε επαφή με το κείμενο του Κοκτώ, που ο Πουλένκ κρατάει σχεδόν ακέραιο, κάποια στιγμή αυθόρμητα μας είπε: «Περίεργη γυναίκα είναι αυτή… Εγώ έχω γίνει πολλές φορές χαλί για έναν άντρα, ποτέ όμως κουρελού»… Παρατήρηση ιδιοφυής. Από τη στιγμή εκείνη άρχισα κι εγώ να προβληματίζομαι για το έργο… Αλήθεια ποια ερωτευμένη γυναίκα είναι αυτή, ακόμα νέα, πλούσια, ενεργή, που θα επιτρέψει στον, νεώτερο έστω, εραστή της, ο οποίος σημειωτέον την αγαπάει κι αυτός, να την εγκαταλείψει ,έτσι απλά, για να παντρευτεί μιαν άλλη γυναίκα; Κι εκείνη θα το αποδεχτεί και θα υπομείνει στωικά την συντριβή της, χωρίς διεκδίκηση ή αγώνα… Αυτά κι άλλα πολλά μου γεννήθηκαν στο μυαλό, το ερεύνησα το θέμα, μέχρι να φτάσω στην πηγή και να «θέσω τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων».
Όντως λοιπόν ο Κοκτώ , από προσωπική εμπειρία, «συνέλαβε» τον μονόλογο για έναν άντρα, ο οποίος αποδέχεται να εγκαταλειφτεί από τον εραστή του, όταν εκείνος αποφασίζει να παντρευτεί μια γυναίκα. Βρισκόμαστε όμως στο 1930. Δεν θα ήταν δυνατόν να παρουσιαστεί κατ’ αυτόν τον τρόπο το κείμενο. Ποιος θα μπορούσε να αποδεχτεί μια τέτοια κατάσταση -και ειδικά το αστικό κοινό του Κοκτώ; Έτσι, ο ήρωας έγινε ηρωίδα και ο Κοκτώ βασίστηκε στην γοητεία και την υποκριτική εμβέλεια της κας Μπερτ ΜποΒύ, της πρώτης του ερμηνεύτριας, αλλά και όλων των άλλων χαρισματικών κυριών που μέχρι σήμερα ερμηνεύουν τον μονόλογο παγκοσμίως, γοητεύοντας και συγκινώντας το κοινό που έχει αποδεχτεί τη σύμβαση, χωρίς να πολυψάχνει τον ουσιαστικό «λόγο» του κειμένου. Δυστυχώς ακόμα και σήμερα η αλήθεια του έργου είναι σκληρή, όσο και αν οι καταστάσεις έχουν αμβλυνθεί και η κοινωνία είναι πιο ανεκτική κι αντέχει έναν καθρέφτη απέναντί της.
Η σύνδεση του ήρωα του Κοκτώ με τον Σαιξπηρικό έμπορο μου προέκυψε αυθόρμητα κι όσο περνούσε ο καιρός τόσο γινόταν και πιο έντονη η ανάγκη αυτού του εκ πρώτης όψεως παράτολμου «γάμου». Γιατί όχι; Οι καταστάσεις είναι συγκρίσιμες κι ο Σαίξπηρ με κατάλληλο χειρισμό μπορεί να οδηγήσει στέρεα στον Κοκτώ. Ο Γιώργος Ξενίας, φίλος εκλεκτός από παλιά, συμμερίστηκε τις ιδέες μου κι αποφάσισε να καταπιαστεί με το όλο εγχείρημα. Του είμαι ευγνώμων.
Βασίλης Νικολαΐδης