ΜΠΑΛΚΟΝΙ ΜΕ ΘΕΑ ΣΤΗΝ ΑΒΥΣΣΟ
- Ημερομηνία: Σάββατο, 06/03/2021 20:13
Κοντεύει χρόνος από την πρώτη καραντίνα. Ένας χρόνος ολόκληρος που μερικοί από μας αναρωτιόμαστε αν πρέπει να τον προσμετρήσουμε στα χρόνια που ζήσαμε ή να τον προσπεράσουμε… Οδυνηρή επέτειος… Θα καταφέρουμε, άραγε, να ξαναδέσουμε, κάποια στιγμή, το νήμα χωρίς κόμπο … στον λαιμό;
Κι όμως υπάρχει βάσιμη ελπίδα να 'ναι το αύριο καλύτερο απ' το χτες.
Η διαδικασία της κάθαρσης, που έχει ξεκινήσει εδώ και δύο μήνες -στον χώρο του αθλητισμού και του θεάτρου- και συμπεριλαμβάνει, ήδη, εδώ και λίγες μέρες, τον χώρο της εκπαίδευσης, διεκδικεί, αναμφισβήτητα, ρόλο πολιορκητικού κριού στον διαρκή αγώνα ενάντια στον φόβο, μέχρι να διαφανεί το φως μιας κάποιας αλλαγής.
Θαύματα μπορεί να μη γίνονται. Ανατροπές των δήθεν δεδομένων, όμως, γίνονται. Ίδιο με πριν δεν θα 'ναι τίποτα.
Όχι, δε θέλουμε να επανέλθουμε σε μια κανονικότητα αρρωστημένη. Και δε θα επανέλθουμε. Θέλουμε απ' το μπαλκόνι μας να βλέπουμε τον ανοιχτό ορίζοντα, να παίρνουμε ανάσα, χωρίς ο φόβος να σκιάζει τα όνειρά μας. Χωρίς να μαγαρίζει τις ψυχές μας. Με δυσκολίες και δοκιμασίες, ναι. Και με σκληρότητα καμιά φορά. Αλλά χωρίς τους εξευτελισμούς και την ταπείνωση που είχαμε εκπαιδευτεί να αποδεχόμαστε σαν να 'ταν αναπόφευκτα και φυσιολογικά. Δεν ήταν.
Τον πρώτο λόγο θα τον δώσω, ως οφείλω, σε έναν νέο άνθρωπο, που πέρασε ήδη πολλά από τα πρώτα βήματά του και καταθέτει τώρα τα βιώματα του. Ακόμα αναρωτιέται αν ευθύνεται και ο ίδιος.
«Είδα τη βρωμιά κατάματα... Βρώμικοι άνθρωποι. Βρώμικα μυαλά που δεν καθαρίζουνε. Κι όταν πεθάνουν, θα αφήσουν βρώμα πίσω τους. Γιατί έχουν στιγματίσει πολύν κόσμο.»
…Βιασμός δεν είναι μόνο κάτι σεξουαλικό ούτε μόνο κάτι λεκτικό . Είναι πάρα πολλά πράγματα. Βιασμός είναι ακόμα και να φυτέψεις έναν μικρό σπόρο σε έναν εγκέφαλο, ο οποίος αυτός σπόρος κουβαλάει ένα πολύ μεγάλο δέντρο με πάρα πολλές …ατασθαλίες ας το πω κι απωθημένα…
Και είναι αυτό το παράξενο που λες: «Τελικά γεννήθηκα έτσι; Έγινα έτσι;». Και το λάθος είναι να πρέπει να αναρωτιέσαι, δυστυχώς…
Το ποστ που ανέβασα στο ίνσταγκραμ εκείνη την ημέρα -στις 10 του Φλεβάρη- έλεγε:
Ακούω πολλά και βλέπω καθημερινά πολλά για αυτόν τον άνθρωπο που γνώρισα το 2012. Πολύ νέος εγώ τότε. Το αρνητικό είναι πως βλέποντάς τον κάθε μέρα στην τηλεόραση θυμάμαι και εγώ πολλά… Όσο περνάνε οι ώρες περισσότερα. Εγώ απλά πάντα έφευγα… Δεν έχει σημασία πλέον τι έγινε στον κάθε έναν από εμάς, σημασία έχει να μην αφήνουμε να γίνεται από εδώ και πέρα τίποτε σε κανέναν «επόμενο» από κανέναν «επόμενο». Τότε 19 χρονών, εγώ, και χωρίς να ξέρω τα στοιχειώδη, τώρα 28 ξέροντας ότι η μνήμη παίζει παιχνίδια, μπορώ να καταλάβω γιατί μου άρεσε η θέα από το μπαλκόνι του.
… Ήταν τόσο αινιγματικό αυτό το ποστ, διότι …ήθελα να καταλάβω …αυτοί… πρέπει να καταλάβω αν θα με καταλάβουν. Και μου στείλανε πολλά παιδιά ...και μου είπανε: «Όντως αυτό το μπαλκόνι έχει πολύ ωραία θέα». Στην άβυσσο.
Η σωματική παραβίαση είναι μονάχα μια από τις πολλές μορφές του φαινομένου «βιασμός προσωπικότητας». Εμπεριέχει, κατά τεκμήριο, τουλάχιστον, όλες τις επί μέρους καταχρήσεις εξουσίας. Ψυχολογική, πνευματική, συναισθηματική… Εκμεταλλεύεται κάθε αδυναμία του άλλου είτε πρόκειται για απροσδιόριστη ταυτότητα είτε πρόκειται για όνειρο είτε για απλή ανάγκη επιβίωσης.
Όλοι καταλαβαίνουν πόσο δύσκολο είναι να εξομολογηθεί κάποιος δημόσια την κάθε κακοποίηση που έχει υποστεί. Άσε που μερικοί δεν έχουνε ξεκαθαρίσει ακόμα αν φέρουνε κι αυτοί κάποια ευθύνη. «Αναρωτιούνται δυστυχώς», όπως το διατύπωσε ο Τάσος ο Ξιαρχό.
Όλοι έχουμε υποστεί κακοποιήσεις. Στη γειτονιά, στο σπίτι, στη δουλειά, παντού. Άλλος πολύ κι άλλος λιγότερο, δεν έχει σημασία. Όλοι καταλαβαίνουμε για τι πράγμα μιλάμε. Γι' αυτό και πρώτη φορά, στα τόσα χρόνια που έχω ζήσει, όλοι παρακολουθούν με σεβασμό τις εξομολογήσεις των θυμάτων, χωρίς τη συνήθη νοσηρή περιέργεια.
Η αλλαγή θα έρθει μες από τη νεότερη γενιά. Η όποια αλλαγή – γιατί το σύστημα έχει τρόπους να ενσωματώνει τους ανυπότακτους. Τη δύναμή του τη ζούμε, ήδη, καθημερινά με όλους τους δήθεν δίκαιους και αντικειμενικούς, τους βολεμένους δηλαδή, που θέλουν να τα έχουν καλά με όλους, κρατώντας ίσες αποστάσεις για να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Σαράντα χρόνια που είμαι στο θέατρο, ζήτημα αν έχω γνωρίσει έναν – άντε, ενάμιση – συνάδελφο που να όρθωσε το ανάστημά του στην εργασιακή αδικία και να στάθηκε αλληλέγγυος στα δύσκολα. Ανασφάλειες.
Εμείς οι παλαιότεροι, οι άνω των εξήντα, είχαμε γαλουχηθεί με τις αρχές της δήθεν στοχοπροσήλωσης, όπου όλα είναι επιτρεπτά εν ονόματι ενός ρόλου και μιας παράστασης. Κάθε εξευτελισμός και κάθε ταπείνωση όχι μόνον θεωρούνταν θεμιτές διαδικασίες αλλά ήταν επιπλέον και ζητούμενο για να σπάσει το εγώ μας που παρεμπόδιζε τη δημιουργικότητα. Όταν ήμουν στη Σχολή ακούσαμε μέχρι και για βιασμό συναδέλφου από κορυφαίο θεατράνθρωπο με δηλωμένες προτιμήσεις, βιασμό που τον διευκόλυναν δυο άλλοι «συνάδελφοι» ακινητοποιώντας το θύμα. Δυσκολεύομαι να το πιστέψω, ακόμα και σήμερα, ξέροντας πόσα οφείλει το θέατρο στον δράστη. Στον κινηματογράφο, από την άλλη, είναι γνωστό το παρασκήνιο της σκηνής με το βούτυρο στο «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» όπου σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής συνωμότησαν, εν αγνοία και εις βάρος της νεαρής πρωταγωνίστριας, για να καταγραφεί ο αιφνιδιασμός, ο εξευτελισμός και η ταπείνωση. Το ομολόγησαν οι ίδιοι εκ των υστέρων και ζήτησαν συγγνώμη. Δεν τους το συγχώρησε ποτέ. Επρόκειτο για μια σκηνή σοδομισμού. Σήμερα δεν θα γινόταν ανεκτό.
Οι περισσότεροι ηθοποιοί έχουμε βιώσει στο πετσί μας το πώς υλοποιείται αυτή η νοσηρή αντίληψη από μέτριους και ανασφαλείς σκηνοθέτες που προσπαθούν να καμουφλάρουν την ανεπάρκειά τους με ασκήσεις εξουσίας που παριστάνουν τις θεατρικές εξερευνήσεις.
Προφανώς υπάρχει -και πάντα θα υπάρχει- η άποψη πως δεν υπάρχουν όρια στη δημιουργικότητα. Κανένα ιερό και όσιο. Η αλήθεια είναι πως το θέατρο σε ωθεί να υπερβαίνεις διαρκώς τα όρια σου. Αυτή είναι και η γοητεία του. Ανακαλύπτεις διαρκώς καινούργιους κόσμους και πτυχές του εαυτού σου. Ένα παιχνίδι μαγικό. Η διαδικασία απαιτεί υπομονή, επιμονή, αφοσίωση και πάνω απ' όλα αντοχή. Και διαθεσιμότητα. Και αυταπάρνηση ενίοτε. Και καθαρότητα οράματος. Ένα παιχνίδι όπου ο καθένας προσέρχεται με τις αποσκευές του και τις γύμνιες του, το μεγαλείο του και τα φαντάσματα του δηλαδή, τις ιδιαιτερότητές του, τις εκκρεμότητες, τα τραύματα και όλους τους δυσεπίλυτους λογαριασμούς του. Και εδώ ακριβώς αρχίζει το πρόβλημα. Πώς τα διαχειρίζεσαι όλα τούτα; Στο θέατρο όπως και σε κάθε άλλη συνύπαρξη. Στην σχέση σου, στην οικογένεια, στην κοινωνία. Ακόμα και διακεκριμένοι ηθοποιοί και σκηνοθέτες, που φαινομενικά τα είχαν όλα -επιτυχία, αναγνώριση, το σύστημα στα πόδια τους- υπέκυπταν στον πειρασμό της αποδόμησης των συνεργατών τους για λόγους που είναι εντέλει της αποκλειστικής αρμοδιότητας της ψυχιατρικής –όχι της τέχνης. Κακοποιήσεις ανελέητες κάθε μορφής. Περιμένω, με αυξημένο ενδιαφέρον, να φτάσει το μαχαίρι ως το κόκαλο. Και κόκαλο εννοώ τη μεταμφιεσμένη κακοποίηση, όχι την προφανή αλλά την ύπουλη, την εγκεφαλική και εκλεπτυσμένη που μπορεί να αποδομήσει λίγο-λίγο έναν άνθρωπο, στο όνομα της τέχνης, χωρίς καν να το πάρει χαμπάρι.
Τα όρια, όμως, ποίησης και κακοποίησης δεν είναι τόσο δυσδιάκριτα όσο ισχυρίζονται οι καταχραστές τους. Όλοι αντιλαμβανόμαστε -ιδίως οι πιο έμπειροι- πότε ο άλλος «έχει θέμα».
Το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι, κατά τη γνώμη μου, το εξής: Ο ταλαντούχος παίρνει άφεση για τις κακοποιήσεις; Ναι ή όχι; Η κακοποίηση έχει να κάνει με το μέγεθος του ταλέντου του θύτη; Μόνο μια μονολεκτική απάντηση μπορεί να ξεδιαλύνει τη θολούρα. Έχω ακούσει πολλούς συναδέλφους να λένε: «Με είχε διαλύσει, έκλαιγα με λυγμούς και συγχρόνως προσπαθούσα να μην ξεχάσω τις υποδείξεις που μου είχε κάνει για να τις επεξεργαστώ όταν θα ηρεμούσα». Από αυτό ακριβώς, αντλεί την εξουσία του ο θύτης. Κάποιοι πιστεύουν πως βελτιώνονται και αποδίδουν μόνο υπό πίεση και το δηλώνουν. Κάποιοι άλλοι, αντιθέτως, συρρικνώνονται. Ο καθένας με τα φαντάσματά του. Όμως άλλο η πίεση κι άλλο η κακοποίηση.
Γιατί «η κακοποίηση σε κάνει και μικραίνεις. Και μικραίνεις και μικραίνεις και μικραίνεις ώσπου πιάνεις πάτο», όπως το διατύπωσε ο Δημήτρης Άνθης, ένα ακόμη θύμα της αθλιότητας που όλοι είμαστε ικανοί να ανεχθούμε ή και να προκαλέσουμε.
Και εκεί, στον πάτο, στης ψυχής την άβυσσο, η μόνη θέα είναι εκείνη η χαραμάδα εκεί ψηλά, απ' όπου μπαίνει λίγο φως.
Εμείς οι ηθοποιοί, που η τωρινή δοκιμασία μάς έφερε στο μάτι του κυκλώνα, έχουμε ένα… προνόμιο. Οι καταδύσεις στα βαθιά μας είναι γνώριμες. Από τις σκοτεινές περιοχές μας ανασύρουμε, συχνά, στοιχεία που μας είναι χρήσιμα για να κατανοήσουμε και να ενσαρκώσουμε έναν ρόλο, έναν άνθρωπο. Και μια συνθήκη.
Κατανοούμε, συνεπώς, κάποιους μηχανισμούς -ενδεχομένως και την πιθανή πηγή τους. Αλλά η κατανόηση αυτή δεν επιτρέπει άφεση στους θύτες. Τα μάτια των ανυπεράσπιστων θυμάτων αποκαλύπτουν συντριβή. Και εκκρεμότητα. Ζητούν και εκείνα κατανόηση. Χάσκουν ακόμα οι πληγές.
Η θέα στην άβυσσο τους έχει κόψει την ψυχή. Και την ανάσα.
Ο καθαρός αέρας είναι σίγουρα αλλού.
Ας του κάνουμε χώρο.
Υ.Γ. Αμύνταιο, 7 Μαρτίου 2020. Προγραμματίζαμε διπλή παράσταση. Υπήρχε αυξημένη ζήτηση. Δε χρειάστηκε τελικά. Υπήρχαν, ήδη, δυο κρούσματα στην πόλη σε καραντίνα -εμείς είχαμε μαύρα μεσάνυχτα- και κάποιοι αποφάσισαν να μην το διακινδυνεύσουν. Ήταν η τελευταία μας παράσταση. Στις 12 Μαρτίου τα θέατρα έκλεισαν. Ο προγραμματισμός μας έφτανε ως τα τέλη Ιουνίου. Ματαιώθηκαν όλα. Το «Γράμμα για την Τραπεζούντα», ελεύθερη διασκευή του ομότιτλου έργου της Τάνιας Χαροκόπου, με θέμα έναν έρωτα στα χρόνια της Γενοκτονίας των Ποντίων, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιωδη, παρέμεινε ανεπίδοτο στους υπόλοιπους προορισμούς. Κατέβασε ρολά στη μέση της διαδρομής. Ιέ μου, ιέ μου !
Αφιερωμένο σε κείνους που βρήκαν τη δύναμη να μιλήσουν και άνοιξαν τον δρόμο. Ας σιωπήσουμε για μια στιγμή να ακούσουμε όσα δε λέγονται με λόγια.