Η ΕΚΦΩΝΗΤΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΟΡΤΟΦΟΛΑΣ
- Ημερομηνία: Παρασκευή, 04/03/2016 13:40
Είσαι στο δρόμο και σε πλησιάζει κάποιος να σε ρωτήσει κάτι πολύ σημαντικό γι αυτόν κι είναι μουγκός ή δε μιλάει την ίδια γλώσσα και προσπαθεί να επικοινωνήσει με όλο του το σώμα, δε θάσαι όλος αυτιά; Όλος, κυριολεκτικά. Και με το σώμα σου ακόμα θα προσπαθείς να καταλάβεις τι σου λέει. Όχι;
Θέλω να πω πως, στη σκηνή τουλάχιστον, ο λόγος είναι έκρηξη, προκύπτει από ανάγκη. Είσαι γεμάτος από κάτι και μιλάς μόνον όταν αισθάνεσαι πως σκας, πως είναι η μόνη εναλλακτική. Και τότε όλοι θέλουν να ακούσουν αυτό που θα τους πεις. Είναι ανάγκη μεταδοτική. Είναι διάλογος σωμάτων. Και ψυχών.
Δεν παίζει ρόλο πόσο καλά θα μου το πεις. Την ανάγκη σου ακούω, όχι εσένα.
Αυτά και άλλα τέτοια… βαθυστόχαστα λέω στους μαθητές μου στις Δραματικές Σχολές και στους ηθοποιούς όταν σκηνοθετώ. Και επιπλέον τα πιστεύω.
Το έχω ζήσει, βλέπεις, το παράδειγμα που ανέφερα.
Άμστερνταμ. Πάσχα. Μόλις είχα φτάσει. Με ό,τι είχα και δεν είχα από λεφτά, μέσα στην τσέπη μου. Πάω να μπω σε ένα πλοιάριο αραγμένο να ρωτήσω τι ώρα πάει βόλτα στα κανάλια.
΄΄Πρόσεχε!΄΄ λέει κάποιος με το σώμα του και με απομακρύνει από την άκρη της αποβάθρας. Μουγκός, αρχίζει να μου εξηγεί τι κίνδυνο διέτρεχα. Δεν καταλάβαινα Χριστό. Το πάλευα όμως. Δεν ήθελα και να τον διακόψω μην τον πληγώσω. Πότε μου ξάφρισε την τσέπη χαμπάρι δεν πήρα. Ούτε απομακρύνθηκε μετά. Καμάρωνε που με είχε… σώσει.
Ευτυχώς που δεν ήμουνα μόνος μου, σε ξένο τόπο, Πασχαλιάτικα. Από έναν άμπακο λεφτά κατέληξα με δανεικά.
Κι όμως. Έχουν περάσει τόσα χρόνια κι ακόμα δεν κατάφερα να του θυμώσω του μπαγάσα. Τόκανε τόσο καλά, μα τόσο καλά, που όταν το σκέφτομαι χαμογελάω. Δεν ξέρω καν αν ήτανε μουγκός και ταλαντούχος ή μονάχα ταλαντούχος. Με αίσθηση του μέτρου, για να μην προδοθεί, έκανε τόσες κινήσεις όσες ήταν απολύτως αναγκαίες. Μέρα-μεσημέρι, στη μέση μιας πλατείας, ορατός από παντού. Είχε λιακάδα κι ήταν όλοι αραχτοί ένα γύρο στα διάφορα μπιστρό.
Τον στόχο του τον πέτυχε, γιατί είχε στόχο καθαρό, συγκεκριμένο. Και σώμα-εργαλείο εκπαιδευμένο άριστα. Και επιπλέον ήξερε καλά τη δύναμη που έχει ο κώδικας αυτός της επικοινωνίας. Σωματοποιημένη η ανάγκη βρίσκει πάντοτε ανταπόκριση. Και μην ξεχνάτε το σημαντικότερο. Πρωτογενής ανάγκη δεν υπήρχε. Την υποδύθηκε. Με τρόπο ελεγχόμενο απόλυτα. Και αίσθηση του περιβάλλοντος. Μοναδικό του κίνητρο ο στόχος του. Masterclass ο μπαγάσας.
Πριν λίγες μέρες, σε κεντρικό δελτίο ειδήσεων, παρακολουθούσαμε, για ακόμη μια φορά, σκηνές απ΄την Οδύσσεια των προσφύγων. Παιδιά να κλαίνε αποκαμωμένα, ηλικιωμένους σε αναπηρικά καροτσάκια με μωρά στην αγκαλιά, αναρίθμητους ανθρώπους να προσπαθούν να φτάσουν περπατώντας, ακόμα και τη νύχτα, χιλιόμετρα επί χιλιομέτρων στα σύνορα.
Η εκφωνήτρια, που έλεγε το δελτίο στη νοηματική, κάποια στιγμή δεν άντεξε. Περιγράφοντας το δράμα των προσφύγων με το σώμα της και φορτισμένη από τις εικόνες, μιλούσε κι έτρεχαν τα δάκρυα ποτάμι.
Όχι, δεν είναι μόνο θέμα ευαισθησίας γενικώς και αορίστως. Αυτό που περιέγραφε αφορούσε στις αισθήσεις. Των άλλων μεν αλλά αισθήσεις. Και ψυχικές καταστάσεις. Που για να τις μεταδώσει τις πέρασε αναγκαστικά μέσα από το δικό της σώμα. Χωρίς το καταφύγιο του λόγου. Χωρίς το δεκανίκι της εύκολης εκτόνωσης. Και το σώμα της γέμισε από συναισθήματα κι από ανάγκη να εκφραστούν. Και εξερράγη.
Αυτό εννοώ όταν λέω σωματοποίηση.
Σωματοποίηση, ιατρικά, θα πει να προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές συμπτώματα σωματικά. Και είναι πάθηση. Στο θέατρο, η σωματοποίηση είναι εργαλείο. Ελεγχόμενο. Το νευρικό σύστημα διεγείρεται, ούτως ή άλλως, από οποιαδήποτε κατάσταση πίεσης φυσική ή γνωστική, είτε πραγματική είτε φανταστική. Και στη φανταστική πίεση υπεισέρχεται η δύναμη αυθυποβολής του ηθοποιού.
Και τι σχέση μπορεί νάχει ο πορτοφολάς με την εκφωνήτρια του δελτίου στη νοηματική; Μα η πίεση μπορεί νάναι πραγματική ή φανταστική, δεν τόπαμε; Δεν παίζει ρόλο η πηγή της.
Η εκφωνήτρια ΄΄ταυτίστηκε΄΄ με μια πραγματική κατάσταση. Ο πορτοφολάς την υποδύθηκε. Επιδέξια. Υποβολή και αυθυποβολή. Γι αυτό, υποθέτω, τα συσχέτισα. Άλλωστε, στη ζωή, οι συνειρμοί είναι ανεξέλεγκτοι. Στο θέατρο είναι εργαλείο δουλειάς. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Μα είναι η συγκίνηση ζητούμενο; Και ποια συγκίνηση; Του ηθοποιού ή του θεατή; Είναι το ένα προϋπόθεση του άλλου; Ο Στανισλάφσκι λέει πως ναι, ο Ντιντερό το αρνείται.
Όπως και νάχει, στο θέατρο, κατά τη γνώμη μου, που προτιμώ το θέατρο της φόρμας από το ρεαλιστικό, στόχος ποτέ δεν είναι η ολοκληρωτική κατάργηση της συγκινησιακής συμμετοχής του θεατή στο όνομα της κριτικής σκέψης αλλά η εξισορρόπηση των δυο λειτουργιών. Αλλά κι αυτό είναι άλλο θέμα.
Πιστεύω όμως πως τη σιωπή τη σπας, την περιεκτική σιωπή, όταν υπάρχει ανάγκη. Και την ακινησία το ίδιο. Μόνο τότε.
Υ.Γ. Παρακολουθείστε μια παράσταση από το Θέατρο Κωφών, αν σας δοθεί η ευκαιρία. Θα διαπιστώσετε πως ό,τι λείπει από λόγο περισσεύει από ενέργεια. Και από έντονη ανάγκη έκφρασης.
Ο Δημήτρης Πετρόπουλος σκηνοθετεί και παίζει, για τρίτη χρονιά, ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ του Ροντόλφ Σιρέρα, στο θέατρο Αλκμήνη.