ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ
- Ημερομηνία: Παρασκευή, 06/09/2019 19:51
Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου παρακολούθησα την παράσταση "Προμηθέας Δεσμώτης" βασισμένη στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία του Σταύρου Τσακίρη. Με άγνωστη την ακριβή ημερομηνία συγγραφής του έργου, θεωρείται μέρος μιας τριλογίας, μαζί με τα έργα "Προμηθέας Λυόμενος" και "Προμηθέας Πυρφόρος". Ο Τιτάνας Προμηθέας τιμωρείται από τον Δία, το βασιλέα των Θεών, να μείνει αλυσοδεμένος στην άκρη του κόσμου, επειδή πρόσφερε το πυρ στους ανθρώπους, προσβάλλοντας την καθεστηκυία κοσμική τάξη, καθώς όντας αθάνατος, παίρνει το μέρος των θνητών. Ο Ήφαιστος γίνεται ο απρόθυμος εκτελεστής της εντολής του Διός, με το Κράτος και τη Βία να τον επιβλέπουν για να βεβαιωθούν ότι η τιμωρία θα επιβληθεί σωστά. Στη συνέχεια φτάνουν εκεί ο Ωκεανός, ο οποίος σχολιάζει με τον Προμηθέα τη σκληρότητα των θεών, με τις κόρες του να θρηνούν για το όλο μαρτύριο. Στον ίδιο τόπο καταφτάνει και η Ιώ, η οποία ήταν ερωμένη του Δία και την οποία αυτός μεταμόρφωσε σε δαμάλα για να αποφύγει την οργή της Ήρας, ανεπιτυχώς όμως, αφού ο Οίστρος την ακολουθεί παντού και την ταλαιπωρεί μέχρι τα πέρατα του κόσμου. Ο Προμηθέας προφητεύει το μέλλον της, τονίζοντας ότι κάποιος απόγονός της στο μακρινό μέλλον θα τον απελευθερώσει. Παράλληλα, προφητεύει και την πτώση του Δία, αρνούμενος όμως πεισματικά να αποκαλύψει στον Ερμή (απεσταλμένο του Δία) πως και από ποιον θα γίνει αυτή. Η μετάφραση του κειμένου έγινε από τον Δημήτρη Δημητριάδη και είναι γεμάτη βερμπαλισμούς και αχρείαστα κοσμητικά επίθετα που αφαιρούν μέρος της ουσίας του έργου. Τη δραματουργική επεξεργασία ανέλαβε ο ίδιος ο σκηνοθέτης.
Ο Σταύρος Τσακίρης σκηνοθετεί το εγχείρημα, στηριζόμενος στην ξεκάθαρη αντίθεση μεταξύ του στυγνού και ανελέητου προσώπου της εξουσίας που τιμωρεί ανεξέλεγκτα και αμείλικτα και εκπροσωπείται από τον Δία και της έντονης και αποφασιστικής αντίστασης σε αυτή, που την αντιπροσωπεύει ο Προμηθέας. Ο βασιλιάς των θεών πάντοτε αθέατος, με φανερά μόνο τα έργα-συνέπειες των αποφάσεών του, ενώ ο Τιτάνας δεμένος σφιχτά στη μέση της σκηνής, για να είναι ορατός από όλους, θνητούς και θεούς. Εξαιρετικός ο συμβολισμός του αιχμηρού στύλου στον οποίο δένεται ο Προμηθέας, με την αιχμή προς τον ουρανό να σημαδεύει τον Δία. Μέρος της εξέλιξης της ιστορίας κινείται από τον αφηγητή, ένα ρόλο που δεν υπάρχει στο πρωτότυπο και δημιουργήθηκε για την παράσταση, περιορίζοντας έτσι την παρουσία του χορού και τμήμα του ρόλου του Προμηθέα. Αν και η αφήγηση εντάχθηκε στο γενικότερο κλίμα της παράστασης, δε με έπεισε η αναγκαιότητα της ύπαρξης του ρόλου αυτού, ενώ υποβαθμίστηκε σημαντικά η δυναμική του χορού. Ο τρισυπόστατος Ερμής ήταν ένα άλλο εύρημα το οποίο δεν ένιωσα να λειτουργεί ευεργετικά στη ροή του έργου. Κάποιες σκηνές ήταν εντελώς σχηματικές, χωρίς συγχρονισμό (φωνητικό και κινητικό) των ηθοποιών που συμμετείχαν σε αυτές, με κορυφαίο παράδειγμα τη σύγκρουση Ωκεανού-Κράτους (με ήχους παιδικών μαχών) που κατέβασαν ταχύτητα στη συνολική αισθητική του έργου. Παρόλο που η θεματική της τραγωδίας αυτής είναι διαχρονική και απόλυτα σημερινή, υπήρχε μια αποστασιοποίηση ως προς το παραγόμενο συναίσθημα από την αλληλεπίδραση των ηρώων, κάτι το οποίο δε βοήθησε στο να φτάσει η κορύφωση της τραγικής μοίρας του Προμηθέα να αγγίξει το θεατή. Το πολιτικό σχόλιο για την εξουσία, τον τρόπο άσκησής της και την αντίσταση, ή την τυφλή υποταγή σε αυτήν ήταν παρόν, αλλά δεν κυριάρχησε στο λόγο.
Η Kathryn Hunter κράτησε τον ρόλο του Προμηθέα και ήταν εξ' αρχής ενδιαφέρουσα η αναμέτρησή της με έναν ανδρικό χαρακτήρα. Η ερμηνευτική της ποιότητα ήταν εμφανής από τα πρώτα της λόγια, με λόγο ελεγχόμενο, γειωμένο που έφτανε με αμεσότητα στον θεατή και παρά τους όποιους λάθος τονισμούς του ήταν καθαρός, μεστός και έδινε τροφή για σκέψη στο κοινό. Ίσως ήταν λίγο πιο κινητική απ' όσο χρειαζόταν, αλλά κατάφερε να αποτυπώσει εύστοχα όλο το πείσμα και την αποφασιστικότητα του χαρακτήρα της που κλιμακώνονται, μέχρι να αγγίξουν την κορύφωσή τους. Ο Νικήτας Τσακίρογλου υποδύθηκε τον Αφηγητή, που δεν υπάρχει μεν στο αρχικό κείμενο, αλλά στην παράσταση αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα εξέλιξης της ιστορίας. Ανεξάρτητα από την αναγκαιότητα ή μη της ύπαρξης του ήρωα αυτού, ο έμπειρος ηθοποιός με τη μεστή και στιβαρή φωνή του έδωσε το απαραίτητο ειδικό βάρος που χρειαζόταν ο ρόλος αυτός. Καθαρή άρθρωση, σωστοί τονισμοί, ένταση φωνής όση ακριβώς χρειαζόταν και κίνηση αργή, τελετουργική ήταν όλα αυτά που απαιτούνταν για να αποδοθεί σωστά ο χαρακτήρας.
Ο Δημήτρης Πιατάς έπαιξε το θεό Ήφαιστο, ο οποίος είναι αυτός που καλείται να εκτελέσει την τιμωρία του Δία στον Προμηθέα. Σκιαγράφησε με σαφήνεια την έντονη και προφανή απροθυμία με την οποία εμφορείται ως εκτελεστικό όργανο, ενώ πραγματοποιεί την αποστολή του, αλλά δεν απέφυγε σε κάποιες στιγμές την κωμική του μανιέρα (κυρίως φωνητικά).
Η Πέγκυ Τρικαλιώτη ήταν η Ιώ, άλλο ένα θύμα της εκδικητικότητας των θεών. Νευρική, αεικίνητη, εξαιτίας του Οίστρου που την καταδιώκει παντού, με την ψυχοσύνθεσή της να κινείται στις παρυφές της παράνοιας, χρησιμοποιεί όλη την γκάμα των εκφραστικών της μέσων.
Ο Γεράσιμος Γεννατάς ερμήνευσε τον Ωκεανό με τρόπο αρκετά παλιομοδίτικο, κάποιες φορές μιλώντας με ηχώ, χωρίς ένταση και πάθος στον λόγο στο σύνολό του και με κίνηση που άγγιζε την καρικατούρα, η δε "αναμέτρησή" του με το Κράτος ήταν μάλλον ατυχής.
Ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης ως Κράτος φορώντας στο κεφάλι μια μάσκα και εναλλάσσοντας το πρόσωπο του χαρακτήρα του αλλά και τον τόνο φωνής του, προσέγγισε το χαρακτήρα του εντελώς γραμμικά.
Η Αντιγόνη Φρυδά, ο Κώστας Νικούλι και η Ηλιάνα Μαυρομάτη μοιράζονται το ρόλο του Ερμή, του απεσταλμένου του Δία. Αφήνουν (συνολικά) θετική εντύπωση, αν και η παρουσία τριών ηθοποιών αποδυναμώνει τη δυναμική του ρόλου, μην αφήνοντας κανέναν τους να δημιουργήσει τον ζητούμενο χαρακτήρα, καθώς όλοι αρκούνται στις διάσπαρτες ατάκες τους.
Η πρώτη ηθοποιός ήταν φωνητικά αταίριαστη με τους υπόλοιπους δύο.
Ο Περικλής Βασιλόπουλος ερμηνεύοντας τον κορυφαίο του χορού, ήταν άχρωμος και αδύναμος να σηκώσει το βάρος του ρόλου αυτού. Με εμφανή αμηχανία, μέτρια εκφορά του λόγου, ασυγχρόνιστος στην κίνησή του δεν έδειξε πνευματικά έτοιμος να ηγηθεί του χορού.
Τα υπόλοιπα μέλη του ήταν η Έφη Κιτσαντά, η Μπέτυ Αποστόλου, ο Δημήτρης Παγώνης, ο Περικλής Σκορδίλης, ο Νίκος Μπακάλης και ο Αντώνης Βλάσσης και αν κι έδειξαν να έχουν τη διάθεση να υπηρετήσουν ως σύνολο τα χορικά μέρη είχαν ελάχιστη φωνητική συμμετοχή στα τεκταινόμενα, ενώ και σαν όρνεα ή Ωκεανίδες δεν είχαν συγχρονισμό και δεν έδωσαν την αίσθηση μιας συμπαγούς ομάδας.
Τη σκηνική εγκατάσταση επιμελήθηκε ο Κώστας Βαρώτσος και σε αυτή δέσποζε ο συμβολικός αιχμηρός στύλος που σημάδευε έξυπνα τον ουρανό (και κατ' επέκτασιν τον Δία) και η χαμηλή πολύχρωμη κερκίδα, που αποτελούσε τον χώρο εισόδου και εξόδου των ηθοποιών από τη σκηνή.
Τα κοστούμια του Κώστα Μετζικώφ μου άφησαν διχασμένες εντυπώσεις, όντας ικανοποιημένος από αυτά των βασικών ηρώων (Προμηθέας, Αφηγητής, Ήφαιστος, Ιώ), αλλά με εκείνα του Ερμή (των μασκών συμπεριλαμβανομένων, που θύμισαν άλλο είδος θεάτρου και όχι αρχαία τραγωδία), του Ωκεανού και του Κράτους να έχουν μια επίφαση επίδειξης και χλιδής και να μοιάζουν αταίριαστα με τους ρόλους.
Το ηχητικό περιβάλλον και τη μουσική επένδυση των σκηνών ανέλαβε ο σκηνοθέτης και ήταν στην πλειοψηφία τους ατυχείς, καθώς είχαν ένα πεπαλαιωμένο επικό χαρακτήρα που δεν πρόσθεσε τίποτα στην εικόνα.
Η κίνηση του Marcello Magni είχε ελλείμματα συγχρονισμού, αλλά γενικά συνόδεψε αρμονικά τον λόγο και είχε την κλιμάκωση της εσωτερικής έντασης που απαιτούσε η εξέλιξη της ιστορίας.
Ο Σάκης Μπιρμπίλης στους φωτισμούς προτίμησε τα κλειστά πλάνα, εστιάζοντας εύστοχα ως επί το πλείστον στους εκάστοτε πρωταγωνιστές του λόγου και συχνά αναδεικνύοντας την ομορφιά του περιβάλλοντος το θέατρο χώρου.
Συμπερασματικά, στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, παρακολούθησα μία παράσταση που βασίστηκε στα διαχρονικά και απόλυτα σύγχρονα μηνύματα του έργου, τη δύναμη της εξουσίας, τον τρόπο άσκησής της και την εναντίωση στις αδικίες που αυτή προκαλεί. Η μετάφραση είχε πολλούς βερμπαλισμούς και ήταν συχνά φλύαρη χωρίς να υπερασπιστεί επαρκώς τη μοναδικότητα και την ουσία του αρχικού κειμένου. Η σκηνοθετική ματιά είχε εμπνεύσεις, τις οποίες δε διερεύνησε και δεν αξιοποίησε στο έπακρο, με κάποιες σκηνές να είναι άνευρες και σχηματικές, ενώ τόσο το πολιτικό σχόλιο, όσο και το προκαλούμενο συναίσθημα έμειναν ανολοκλήρωτα. Οι ερμηνευτικές επιδόσεις του θιάσου ήταν δύο ταχυτήτων, δίνοντας έτσι μια ανισοβαρή τελική εντύπωση για τη λειτουργικότητά του ως ομάδα.