ΣΗΦΗΣ ΠΟΛΥΖΩΙΔΗΣ: "ΣΤΟ ΦΟΒΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΝΤΑΙ ΒΙΑ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ"
- Ημερομηνία: Τετάρτη, 11/01/2017 19:44
Ο Σήφης Πολυζωίδης εξηγεί τι είναι το «Lebensraum», που σκηνοθετεί η Πηγή Δημητρακοπούλου στο Faust.
- Τι ακριβώς σημαίνει Lebensraum και σε ποια θεωρία αναφέρεται;
Πρόκειται για μια γερμανική λέξη που σημαίνει «Ζωτικός Χώρος». Σε πολιτικό επίπεδο, η θεωρία του «Ζωτικού Χώρου» διατυπώθηκε στην αρχή του 20ου αιώνα και υποστηρίζει ότι ένα κράτος για να αναπτυχθεί οργανικά επιβάλλεται να προσαρτήσει όσα γειτονικά εδάφη λογαριάζει ως ζωτικό του χώρο. Αυτή η θεωρία, έγινε το κεντρικό πολιτικο-στρατηγικό σχέδιο του ναζισμού. Έτσι ο Χίτλερ ξεκίνησε τις προσαρτήσεις κρατών και περιοχών στο τέλος της δεκαετίας του 1930 για να οδηγηθεί η Ευρώπη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στο «Lebensraum» του ο Θανάσης Τριαρίδης κάνει μια ιδιοφυή μεταφορά: παίρνει την θεωρία του «Ζωτικού Χώρου”»από τον χώρο της κοινωνικής/πολιτικής σφαίρας και την μεταφέρει στην προσωπική σφαίρα, υποστηρίζοντας πως ο ναζισμός και ο φασισμός στηρίζονται σε ένστικτα φόβου και βίας, που υπάρχουν βαθιά στην ανθρώπινη φύση.
- Ποιο είναι το πείραμα στο οποίο συμμετέχουν οι ήρωες;
Το Πείραμα Lebensraum ξεκινάει με πολύ χιούμορ, σαν μια μεγάλη φάρσα, σαν ένα εξακολουθητικό τρολάρισμα του Χειριστή προς τον Αποδέκτη. Κάποτε όμως, και πολύ έντεχνα, τα ερωτήματα απευθύνονται στο μυαλό των θεατών: Άραγε αυτοί που φωνάζουν στον αποδέκτη να φύγει είναι ηχογραφημένες φωνές, ή κρυφοί ηθοποιοί; Οι πυροβολισμοί που ακούγονται είναι ψεύτικοι; Είναι δυνατόν να πεθαίνουν άνθρωποι με το άγγιγμα μιας πόλης στην υδρόγειο σφαίρα; Γιατί συγκινούμαστε με τα εμβατήρια; Έχουμε πράγματι τελειώσει με τον ναζισμό; Και πίσω από όλα αυτά: οι θεατές είναι στ’ αλήθεια αμέτοχοι θεατές;
- Οι θεατές με τι θα έρθουν αντιμέτωποι σε αυτήν την παράσταση-πείραμα;
Αν και εφόσον τα καταφέρνουμε στη σκηνή, η πρόθεση της Πηγής Δημητρακοπούλου, που σκηνοθετεί το έργο, είναι να έρθουν οι θεατές αντιμέτωποι με τη φονική τους φύση, με τους αόρατους, μα υπαρκτούς φόνους που διαπράττουμε καθημερινά, με την ομαδική υποταγή μας στη συνήθεια, στη συναίνεση και τη σιωπή.
- Τα πείραμα αυτό συμβαίνει σε μια σκηνή θεάτρου κυριολεκτικά και μεταφορικά; Τι σηματοδοτεί αυτή η επιλογή;
Το γράφει ο Σαίξπηρ στον Άμλετ: «Την ώρα μιας παράστασης, όταν αναπαριστάται ένας φόνος, οι ένοχοι ανάμεσα στους θεατές κυριεύονται από την ταραχή και φανερώνονται». Ο Τριαρίδης πιστεύει πως οι δολοφόνοι είναι πάντοτε οι σιωπηλοί θεατές και με αυτό το κείμενο προσπαθεί να τους φανερώσει.
- Πώς οι θεατές υπάρχουν μέσα σε αυτήν την ιστορία;
Το «Lebensraum» είναι ένα έργο όπου καταργείται ο αόρατος τέταρτος τοίχος και οι θεατές γίνονται πρωταγωνιστές. Δεν χρειάζεται να κάνουν κάτι, μπορούν να συμμετέχουν και μόνο με τη σκέψη, την παρόρμησή τους. Αυτή είναι και η μαγεία του, αλλά και η υπόγεια ανατριχίλα που αφήνει.
- Τι σημαίνει τελικά ηθική; Πώς ορίζεται;
Η ηθική είναι συμφωνημένη πολιτισμική συνθήκη, που μεταβάλλεται ανάλογα με τον τόπο και την εποχή. Κάποτε θεωρούνταν ηθικό να υπάρχουν δούλοι, ή οι νικητές να τρώνε τις καρδιές των νικημένων. Σήμερα η δουλεία θεωρείται απαράδεκτη ηθικά, παρόλο που στην πραγματική ζωή εξακολουθεί να υπάρχει. Στον κόσμο του Ισλάμ θεωρείται ηθικό να φυλακίζεται η γυναίκα σε μια κινητή φυλακή, την μπούρκα. Αλλά και στην δήθεν διαφωτισμένη Δύση, στον καιρό μας θεωρείται ακόμη ηθική η πείνα και η φτώχεια. Όπως και το να εκπαιδευόμαστε σε όπλα θανάτου ως στρατιώτες, ή να καταστρέφουμε το περιβάλλον με σκοπό το κέρδος. Ελπίζω σε εκατό χρόνια όλα αυτά να θεωρούνται ανήθικα.
- Ποιος είναι τελικά ο ζωτικός χώρος θεατών αλλά και ηθοποιών;
Σε ένα άλλο του βιβλίο, ο Τριαρίδης γράφει πως «οι άνθρωποι είμαστε πλασμένοι με τα υλικά του φόβου και το όνειρο της αγάπης». Ο φόβος είναι εύκολος: ένα χωράφι που μπορεί να ανθίσει η βία, το μίσος, ο ρατσισμός. Αυτός ο φόβος μας σπρώχνει να καταφύγουμε στην άνευ όρων περιχαράκωση σε έναν «ασφαλή» Ζωτικό Χώρο συνόρων, που ονομάζεται «έθνος», «θρησκεία», «κομματική παράταξη», ακόμη και «ποδοσφαιρική ομάδα».
- Τι μπορεί να μας κάνει να αλλάξουμε την ηθική μας στάση ή να μας κλυδωνίσει;
Προς το «χειρότερο», πολλά. Αλλοτρίωση, συμφέρον, συμβιβασμοί... πολλά. Προς το «καλύτερο», η Παιδεία και η αγάπη προς τον άλλον – και δεν εννοώ μονάχα την ερωτική αγάπη. Η αγάπη είναι το αντίθετο αυτού το φόβου που γεννάει το μίσος. Είναι η ώρα που καταργείς τα σύνορα και την ασπίδα του Ζωτικού Χώρου. Αυτό νομίζω πως είναι το μεγαλύτερο στοίχημα για τον καθένα μας.
- Τελικά το σύστημα ή ο άνθρωπος ορίζει τους ηθικούς κώδικες;
Υπάρχει ο προσωπικός ηθικός κώδικας, που ορίζεται από τον καθένα μας, και οι κυρίαρχοι ηθικοί κανόνες που ορίζονται από το πολιτισμικό επίπεδο κάθε κοινωνίας. Και μόνον η παιδεία δίνει (σε σπάνιες περιπτώσεις, είναι η αλήθεια) τα εφόδια στον άνθρωπο να αντιταχτεί στους κυρίαρχους ηθικούς κανόνες και να αρθρώσει έναν ηθικό αντίλογο. Πολλά κινήματα είναι παραδείγματα μιας τέτοιας στάσης.
- Τι άλλο κάνετε φέτος θεατρικά;
Τον φετινό χειμώνα έχω την χαρά να βρίσκομαι σε δυο παραστάσεις που έχω αγαπήσει πολύ. Το «Αυτή η νύχτα μένει» της Κίρκης Καραλή - το οποίο ολοκληρώθηκε στην Αθήνα στις 8/1 - και στο «Lebensraum» της Πηγής Δημητρακοπούλου. Νιώθω πως οι δύο εντελώς διαφορετικοί ρόλοι αλληλοσυμπληρώνουν τη φιλοδοξία μου ως ηθοποιό. Μακάρι να καταφέρουμε να γυρίσουμε αυτά τα δύο έργα σε όσες περισσότερες πόλεις μπορούμε, μακάρι να τα ταξιδέψουμε σε όσο το δυνατόν περισσότερους θεατές.