Ο ΑΙΑΝΤΑΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΟΣΟΥΣ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 05/10/2015 11:40
- Σε αυτή την εκδοχή του Ρίτσου πώς παρουσιάζεται ο Αίαντας;
O Αίαντας του Ρίτσου έχει κοινό σημείο αναφοράς και εκκίνησης όσον αφορά στη θεματική με τον Αίαντα του Σοφοκλή. Από την αρχή όμως του έργου απομακρύνεται και αποστασιοποιείται σε τέτοιο βαθμό, παίρνοντας μια άλλη θέση απέναντι στη ζωή και τα πράγματα. Ήρωας και αυτός της τέταρτης διάστασης, ζητά να ελευθερωθεί από έναν κλοιό, που τελικά τον έχει εγκλωβίσει σε μια ταυτότητα που δεν είναι και δεν του ανήκει.
Αίας μαινόμενος στην περίπτωση του τραγικού ήρωα, Αίας πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση, κουρασμένος, απογοητευμένος, χωρίς ηρωικά χαρακτηριστικά, μέσα σε ένα σπίτι και όχι σε μια σκηνή εκστρατείας, με φόβους και αγωνίες που του δίνουν μια άλλη υπόσταση, πιο κοντά σε στην ανθρώπινη καθημερινή κοινή για όλους εγρήγορση στο ερώτημα ποιος είμαι και πώς οι πράξεις μου έχουν καθορίσει εμένα τον ίδιο αλλά και τους άλλους. Ο Αίαντας εδώ έρχεται αντιμέτωπος και δίνει μια μάχη σώμα με σώμα με μια ταυτότητα, με μια εικόνα που τα χαρακτηριστικά και η μέχρι τώρα υπόστασή της, αποδεικνύονται τελικά ξένα, δοσμένα από τις επιταγές των άλλων. Αισθάνομαι ότι εδώ είναι και η τομή που κάνει ο Ρίτσος, στο χώρο που δίνει για να αρχίσει ένας διάλογος, ανάμεσα στον Αίαντα και στο κοινό.
Ένας διάλογος που ο συνομιλητής είναι σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος μας ο εαυτός, όταν έρχεται αντιμέτωπος με τα ερωτήματα, που ο Αίαντας του Ρίτσου, θέτει στον εαυτό του. Ο Αίαντας εδώ βρίσκεται σε πλήρη συνείδηση όσον αφορά στην πράξη του. Μετά την παράκρουση ο Αίαντας δεν βλέπει στην όψη των ζώων Αχαιούς, αλλά τα σφαγμένα ζώα από τα ίδια του τα χέρια. Αυτή η θέση επίγνωσης, θέση που ακυρώνει την ευθύνη και το άλλοθι, αλλά και την εξουσία των θεών πάνω στις ανθρώπινες πράξεις, είναι μια θέση επαναστατική, όσο αφορά στην ανυπακοή και τη συμμόρφωσης σε υποδείξεις και επιταγές θρησκευτικές, κοινωνικές πολιτικές, που τελικά προσφέροντας ένα ψεύτικο καταφύγιο μας απομακρύνουν από το να ζήσουμε μια ζωή συνειδητή με τη δική μας αλήθεια.
- Υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία του Ρίτσου στο έργο, σωστά;
Το 1967 ο Ρίτσος εξορίζεται πρώτα στη Γυάρο και ύστερα στο Παρθένι της Λέρου όπου αρχίζει να γράφει τον «Αίαντα». Ένα χρόνο αργότερα εκτοπίζεται στο Καρλόβασι της Σάμου και τίθεται σε κατ' οίκον περιορισμό, στο σπίτι της γυναίκας του, μέχρι και το 1969 που ολοκληρώνει το μονόλογο. Μια περίοδος που συμπίπτει με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα. Το σπίτι του Αίαντα και ο κατ' οίκον περιορισμός του Ρίτσου στη Σάμο, εκεί που ο ποιητής θα βιώσει την απόλυτη μοναξιά, μέσα από την απόλυτη απαγόρευση της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο- δεν του επιτρέπουν ούτε να κυκλοφορεί ούτε να αλληλογραφεί. Η καταναγκαστική απομόνωση, το φάντασμα του θανάτου που στοιχειώνει και ταράζει τη ζωή του, μαζί με την περιπέτεια της υγείας του, με τις απάνθρωπες συνθήκες σωματικής και ψυχολογικής βίας, τα χωρίς τέλος και έλεος βασανιστήρια στην ατέλειωτη εξορία της ζωής του, τον επηρεάζουν. Οι Ατρείδες και τα ζώα για τον Αίαντα, ο θάνατος που ακόμα μυρίζει νωπός από τους συντρόφους που χάνονται για τον ποιητή, οι τόποι που έγιναν σφαγεία για τις ιδέες των ανθρώπων, που τις πίστεψαν. Δύο άντρες, τα βιώματα ενός πολέμου, η μοίρα, οι μνήμες το ξόρκι της ζωής πάνω στο θάνατο των συντρόφων, της περηφάνιας, της αξιοπρέπειας.
Όταν η γυναίκα του τον επισκέπτεται άρρωστο στη Λέρο, όπου γράφεται η αρχή του «Αίαντα», δεν τους αφήνουν να ανταλλάξουν ούτε μια κουβέντα. Στον «Αίαντα» αυτή είναι η σιωπηλή γυναίκα που του παραστέκει και παρόλο που εδώ ο άντρας μιλά, εκείνη παραμένει αμίλητη, γιατί διαβάζει τα μάτια του, τη σιωπή ανάμεσα στις λέξεις του, τη δύναμη και το κλάμα της ψυχής του. Οι δύο έγκλειστοι άντρες στη Σάμο, δυο δρόμοι παράλληλοι που συναντιούνται για να χωρίσουν στο φως, ο τραγικός ήρωας που ξορκίζει τα σκοτάδια του ποιητή, ο άντρας που η ταπείνωση και το μη αναστρέψιμο της πράξης του τον οδηγούν στο θάνατο, και η άλλη του πλευρά μέσα από τον ποιητή που θα παλέψει με την ύστατη κάθε φορά στιγμή για να ζήσει και μέσα από τα ποιήματά του τόσο βαθιά, με μια ψυχή τόσο βαθιά να μιλήσει, να φωνάξει, να αντισταθεί, να κατανοήσει, να αγαπήσει με ένα θάρρος που ακόμα και σήμερα είναι τεράστιο στην αλήθεια και στην τόλμη του.
- Εδώ το τέλος του είναι μια έξοδος προς το φως;
Απόλυτα. Το φως της συνείδησης από όλη αυτή την πορεία- δοκιμασία, με πλήρη επίγνωση της πράξης του. Η έξοδος είναι στο φως. Ο Αίαντας έρχεται αντιμέτωπος με το εσωτερικό του σκοτάδι, το βιώνει, το παλεύει, το κατανοεί, το αποδέχεται. Η έξοδος στο φως είναι η δύναμη που έχει αντλήσει από την πορεία του μέσα στο σκοτάδι και η απόφαση που παίρνει, να μην παραμείνει σ' αυτό. Ο Αίαντας θα ξεκινήσει ένα ταξίδι μέσα του, στα βιώματα, στις αξίες και στον μέχρι τότε ηρωικό εαυτό του, για να φτάσει στην έξοδο, όχι στο τέλος, που όλα επιστρέφουν εκεί που ξεκινούν. Στο φως.
- Τι υπερασπίζεται ο Αίαντας;
Ο Αίαντας υπερασπίζεται όλους εκείνους που διεκδικούν μια προσωπική αλήθεια και ταυτότητα. Οι άνθρωποι που βρίσκουν το θάρρος και αναλαμβάνουν την ευθύνη να προσδιορίσουν τον εαυτό τους και την ουσία τους από την αρχή, όποιο κι αν είναι το κόστος. Η υπέρβαση να ακυρώσουμε μια ταυτότητα άρα και μια μέχρι τότε ζωή, θέλει δύναμη καταρχήν ηθική και ψυχική. Ο Αίαντας υπερασπίζεται όλους εκείνους που τολμούν να σηκώσουν κεφάλι, να υψώσουν ανάστημα.
- Πώς χρησιμοποιείτε το βίντεο στην παράσταση; Τι ρόλο διαδραματίζει;
Η σκηνοθεσία ακολουθεί αυτή τη διαδρομή. Ακολουθεί το αίτημα του ήρωα για αλήθεια και ελευθερία. Η ανάκτηση για τον έλεγχο της ταυτότητας, που ορίζει ο ίδιος ως αληθινή. Η μάχη που δίνει με την εσωτερική τύφλωση και ένα πλέγμα δεσμεύσεων, που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό, το ποιος είναι μέχρι τη στιγμή που γκρεμίζεται το οικοδόμημα ενός ηρωικού - γιγαντιαίου πολεμικού μεγέθους, που με αυτό πορεύεται μέχρι να σπάσει, να κοπεί το νήμα της μέχρι εκείνης στιγμής της ζωής του. Τα εσωτερικά εμπόδια, η αναμέτρηση με τον ίδιο του τον εαυτό, η ασφυξία του ηρωικού κλοιού είναι κομμάτια της διαδρομής που μέσα σ' αυτήν ο Αίαντας βρίσκει το κουράγιο να έρθει αντιμέτωπος με τις μεγαλύτερες συγκρούσεις που έχει έρθει ως τώρα, τον εαυτό του και τη συνείδησή του. Το εξωτερικό μέγεθος γίνεται εσωτερικό όταν έρχεται αντιμέτωπο μ' αυτές τις αλήθειες. Τα μεγάλα ερωτήματα που ζητούν απάντηση στο κουρασμένο σώμα, στην πληγωμένη περηφάνια και στην ωμή αλήθεια. Ο ήρωας- πολεμιστής απέναντι στην αλήθεια, στη ζωή και στο θάνατο, απέναντι στις πράξεις που μέχρι τότε είναι μεγάλες και σπουδαίες, αλλά πίσω τους αφήνουν μόνο απώλεια και μια ζωή τελικά που υπάρχει ένα τεράστιο κενό. Ο άνθρωπος και ό,τι τον καθορίζει ως τέτοιο. Ον με συνείδηση, κατανόηση και συμπόνια. Η σκηνοθετική προσέγγιση ακολουθεί το εξωτερικό μέγεθος ενός ήρωα πολέμου, που γίνεται εσωτερικό μέγεθος ενός ανθρώπου θνητού, μα υπαρκτού πια με έναν άλλο τρόπο, που τον ορίζει η αλήθεια και η δύναμη της ψυχής.
Η κινηματογραφική σύλληψη του Αίαντα ήρθε άμεσα, σχεδόν ακαριαία μετά την πρόταση της Ελένης Δημοπούλου που την ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη της, μιας και είναι η πρώτη μου επίσημη σκηνοθεσία. Ο Αίαντας για μένα είναι ένας άνθρωπος στο δρόμο, σε μια πορεία που τα εξωτερικά τοπία γίνονται εσωτερικά και αντίστροφα. Είναι όμως και ο ίδιος ο ποιητής.
Οι εικόνες από την ζωή του Ρίτσου στην εξορία, τη χρονική στιγμή που γράφεται ο Αίαντας, ήρθαν σε μια αλληλουχία, σε μια σύζευξη, σε μια συνεύρεση μέσα μου και εκεί ενώθηκαν απόλυτα. Από την αρχή που άρχισα να δουλεύω το κείμενο ο Αίαντας και ο Ρίτσος έρχονταν μέσα από μια σειρά βιωμάτων, σαν ένα πρόσωπο. Όταν στο σενάριο άρχισαν να ενώνονται τα κομμάτια που ήδη είχαν ενωθεί μέσα μου δεν είχα άλλη επιλογή. Ήταν ήδη εκεί και ήθελα να τους δω. Ήταν μια πρόκληση και μια πολύ μεγάλη συγκίνηση για μένα στιγμές από τη ζωή του Ρίτσου να έρχονται στο πεδίο δράσης του ήρωα του, του Αίαντα, ήταν και εκείνος εκεί και αυτό ήταν κάτι που το μοιραστήκαμε στα γυρίσματα με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Η τέταρτη διάσταση, ο χώρος και ο χρόνος που χάνονται και μαζί και ο ίδιος σ' αυτό το εσωτερικό ταξίδι γεννήθηκαν κινηματογραφικά σε τοπία που υπήρχαν στη μνήμη μου γιατί τα γνώριζα. Τον είδα να περπατάει, να παλεύει με τον εαυτό του εκεί, και θέλησα να πάω να τον βρω.
Μιας και κρίναμε ότι το αποτέλεσμα αξίζει τον κόπο, το εντάξαμε τελικά στην παράσταση όπως και ήταν η αρχική ιδέα. Όπως και να χει το σενάριο και η σκηνοθεσία έγινε για να υπάρχει και να είναι μέρος της παράστασης με αφαίρεση και λιτότητα. Από ένα υλικό 1: 30 ώρας κρατήσαμε 16'. Ο Αίαντας που εκτίθεται στα βλέμματα των άλλων, ολοκληρώνει την αντίληψη για τον εαυτό του παίρνοντας απόσταση και βλέποντας τον εαυτό του, τον μέχρι πριν γενναίο, ανδρείο και ηρωικό, από εκείνη την θέση που του επιτρέπει να θωρεί τις πράξεις του, πράγμα που έτσι κι αλλιώς κάνει παίρνοντας την ευθύνη και τη δύναμη όταν τις αντιμετωπίζει. Η μνήμη, αλλά και οι εικόνες που στο δικό του μυαλό παίρνουν τα γεγονότα, οι άνθρωποι, ο ίδιος σαν σώμα και μορφή.
Στο video με την καθοριστική ματιά του Π. Σεβαστίκογλου στη διεύθυνση της φωτογραφίας αλλά και της καλλιτεχνικής επιμέλειας, ο Αίαντας είναι ένα πρόσωπο άλλο, όχι του ηθοποιού που βλέπουμε επί σκηνής- ο Νίκος Τσολερίδης ακολουθεί το δρόμο του κινηματογραφικού Αίαντα και ο Κωνσταντίνος Κοζικόπουλος του θεατρικού- είναι το ίδιο πρόσωπο, αλλά με τη μετατόπιση που ο Αίαντας βιώνει πάνω στη σκηνή, με το πώς εκείνος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του μέσα στον εσωτερικό χρόνο της διαδρομής του που αλλάζει τα πάντα. Ο Αίαντας που χάνεται στο φως έτσι κι αλλιώς είναι ένας τρίτος Αίαντας που ανήκει μόνο στον εαυτό του και στο τέλος που πάντα ορίζει και μια αρχή. Η υποστήριξη του Richard Antony στην εκτέλεση του εικαστικού χώρου και η μουσική του Μάκη Σεβίλογλου δημιούργησε τα μουσικά τοπία, που δίνουν μεγάλη ανάσα και ζωή στην πορεία του ήρωα.
- Τελικά η αναζήτηση της αλήθειας είναι μοναχική;
Η πορεία στην αναζήτηση της προσωπικής μας αλήθειας είναι από τη φύση της μοναχική. Χρειαζόμαστε έναν χώρο απόλυτα προσωπικό που μέσα εκεί θα μπορέσουμε να αφουγκραστούμε όλα εκείνα που μας καθιστούν ζωντανούς μέσα στις αλήθειες μας ή μας συντηρούν με μικρά ή μεγάλα νεκρά ψέματα, να πάρουμε απόσταση απ' ό, τι δεν είναι πραγματικά δικό μας. Χρειάζεται σιωπή για να ακούσουμε αν στ' αλήθεια αναπνέουμε ή όχι. Πολλοί άνθρωποι ζουν μια ζωή ξένη, μια ζωή που δεν είναι οι ίδιοι εκεί, που απουσιάζουν και απλά εκπληρώνουν επιθυμίες και ανάγκες άλλων. Ο δρόμος για να βρούμε τον εαυτό μας δεν έχει παρέα.
- Πού ο Αίαντας συναντάει τον σύγχρονο άνθρωπο;
Νιώθω ότι η συγκεκριμένη στιγμή που βιώνουμε ό,τι λέγεται ζωή, πιστεύω, σύστημα αξιών, ηθικοί, κοινωνικοί, θρησκευτικοί πολιτικοί κώδικες πεποιθήσεων που μπορεί ως τώρα να μας καθόριζαν, με μια αφετηρία μια συνέχεια μια υποψία μελλοντικής εξέλιξης εκ των πραγμάτων, καταρρίπτονται. Ο κόσμος αλλάζει και οι αλλαγές που βιώνουμε όσον αφορά στην τραγωδία του πολέμου στη Συρία, την χωρίς τελειωμό σφαγή των Παλαιστινίων, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο από τους ισχυρούς, γίγαντες των οικονομικών κέντρων εξουσίας, οι μισθοφόροι ήρωες ατελείωτων επεκτατικών πολέμων και οι πραγματικοί που προσπαθούν, ενώ σώθηκαν από χωρίς έλεος σφαγές με παιδιά στην αγκαλιά, χαμένες πατρίδες ανθρώπους και όνειρα που προσπαθούν να περάσουν σύνορα με κοφτερά συρματοπλέγματα και βάρκες που ξέρουν ότι μπορεί να βουλιάξουν, η δική μας θέση, μια σχεδόν κουρασμένη, αποδεκτή ανημπόρια, μια παραίτηση, κουβαλάει τους δυο πόλους του ήρωα, εννοώντας τη θέση που παίρνει, την ευθύνη των πράξεων και των επιλογών του. Πόσο πιο σύγχρονη η θέση, που δεν έχουμε πάρει σαν ανθρωπότητα, όλα αυτά τα χρόνια;
- Ποιοι είναι οι Αίαντες σήμερα;
Κατά μια έννοια όλοι όσοι αντέχουμε να έρθουμε αντιμέτωποι με μια ταυτότητα που αποδεικνύεται πλαστή, όπως η μέχρι τώρα επιλογές μας έχει ορίσει. Η πολιτική μας θέση, η κοινωνική μας ανάγκη για συνύπαρξη μέσα από μια δοσμένη, προεπιλεγμένη ταυτότητα και συμπεριφορά, οι κοντινοί μας άνθρωποι, οι σχέσεις μας, η οικογένειά μας, το να ανήκουμε κάπου, ότι αποκαλούμε ή έτσι κατανοούμε ως «εγώ», θέλει μεγάλη δύναμη, καθαρό θάρρος ψυχής, λαχτάρα για ελευθερία για να επιτρέψουμε να ξεκινήσει μια μετατόπιση, μια μετοίκηση σε ένα άλλο τόπο μέσα μας που δεν γνωρίζουμε απαραίτητα και δεν ανήκουμε με όρους σιγουριάς και δεδομένης ασφάλειας. Ο Αίαντας πριν φύγει προς το φως λέει: «Eμένανε μου φτάνει αυτό που βρήκα, χάνοντας τα πάντα». Όποιος έχει αυτό το κουράγιο να χάσει ό,τι έχει υπάρξει, για να κερδίσει την αλήθεια που ο ίδιος μπορεί και θέλει να βιώσει, είναι ένας Αίαντας στο δρόμο. Γιατί αυτή η πορεία δεν έχει τέλος, μόνο αρχή. Αυτό είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά σ' αυτό το έργο. Ότι πρέπει να αφήσουμε για να βρούμε από την αρχή μια αλήθεια χαμένη, ακόμα κι αν χρειαστεί να χάσουμε τα πάντα. «Τα φαντάσματα που έχουμε πολεμήσει, οι φανταστικές μας νίκες κυριεύοντας πολιτείες ανύπαρκτες, ανύπαρκτες, ανύπαρκτες».
- Τι άλλο ετοιμάζετε το χειμώνα;
Τον Δεκέμβρη ανεβάζουμε με μια ομάδα συνεργατών ένα ρώσικο έργο που κατά μια έννοια ακολουθεί αυτή την πορεία για αλήθεια και ελευθερία, όσο αφορά στις αναγκαστικές ταυτότητες για να υπάρχουμε, ενώ η πραγματική μας ζωή, τα όνειρα οι επιθυμίες μας είναι κάπου αλλού, μακριά από μας, σαν να έχουμε δώσει να ζουν τη ζωή μας κάποιοι άλλοι... Το έργο θα ανέβει στο Vis Motrix και έχουμε την ανάγκη όπως και με τον Αίαντα να ταξιδέψουμε μαζί τους εκτός από εκεί που γεννήθηκαν. Με την καινούργια χρονιά ο στόχος είναι να ανέβει το «Ξύπνημα της Άνοιξης» του Φ. Βέντεκιντ με μια ομάδα νέων ηθοποιών, τελειόφοιτων μαθητών μου, από την δραματική σχολή Α. Βουτσινά, που δίδασκα πέρυσι και το παρουσιάσαμε στο θέατρο Αυλαία στα πλαίσια των διπλωματικών τους εξετάσεων. Και με όλα όσα συμβαίνουν να είμαι σε εγρήγορση, να έχω τα μάτια μου ανοιχτά, να είμαι παρούσα.
- Σας ευχαριστώ.
Κι εγώ.