Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 30/01/2017 12:47
Αν σήμερα έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών και κωμωδιών, υπήρξαν εποχές που αυτό δεν ήταν αυτονόητο. Τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας βέβαια αποτελούσαν συχνά μέσο διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και της ιστορίας, κατά την περίοδο του επαναστατικού αγώνα του 1821. Η Φιλική Εταιρεία, που συστήνεται το 1814 στην Οδησσό, άρχισε να προωθεί τη θεατρική δραστηριότητα, οργανώνοντας παραστάσεις, όπου έπαιζαν τα μέλη της, σε μια προσπάθεια διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων. Στη Βιέννη, τη Βενετία, στο Βουκουρέστι και στην Οδησσό λοιπόν ,παρουσιάζονται παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας, όμως ακόμα δεν έχουμε συντονισμένες προσπάθειες από επαγγελματικούς θιάσους.
Παράλληλα στα σχολεία των ελληνικών κοινοτήτων από τον Εύξεινο Πόντο και τα μικρασιατικά παράλια έως την Αθήνα, φωτισμένοι δάσκαλοι οργανώνουν παραστάσεις αρχαίου δράματος στα πλαίσια των σχολικών γιορτών. Το παράδειγμά τους ακολουθούν και τα Πανεπιστήμια, μελετώντας και διδάσκοντας τους αρχαίους τραγικούς.
Η πρώτη επαγγελματική παράσταση αρχαίου δράματος επί ελληνικού εδάφους είναι η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή το 1867, σε μουσική του Μέντελσον. Η παράσταση διοργανώνεται από τον Εθνικό Δραματικό Σύλλογο με τη συμβολή καθηγητών του Πανεπιστημίου. Την Αντιγόνη ερμηνεύει ένας φοιτητής. Η παράσταση παίζεται στην καθαρεύουσα, σε μετάφραση του λόγου Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή και για πρώτη φορά συμμετέχουν, εκτός από ερασιτέχνες φοιτητές, και επαγγελματίες ηθοποιοί. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει η διάσημη ηθοποιός της εποχής Πιπίνα Βονασέρα στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Στη διάρκειά της προσφέρονται κεράσματα στους θεατές σε μια προσπάθεια αναβίωσης των εθίμων της αρχαίας Ελλάδας. Έτσι δόθηκε σε επαγγελματικούς θιάσους το έναυσμα για τη σκηνική παρουσίαση του αρχαίου δράματος.
Η δεύτερη ερασιτεχνική παραγωγή της «Αντιγόνης» σε μουσική πάλι του Μέντελσον ανεβαίνει το 1888, σε σκηνοθεσία του Δημητρίου Κορομηλά, ο οποίος ερμήνευσε και το ρόλο του Κρέοντα. Ο Γεώργιος Βιζυηνός υπογράφει την αισθητική ανάλυση του εγχειρήματος, ενώ οι σκηνογραφίες βασίζονταν στα σχέδια του αρχαιολόγου Ντέρπφελντ.
Το 1896 ανεβαίνει και πάλι η «Αντιγόνη», αυτή τη φορά από τον πανεπιστημιακό Γεώργιο Μιστριώτη στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. Η παράσταση γίνεται στα αρχαία ελληνικά, στα πλαίσια της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Μιστριώτης χρησιμοποιεί τη μουσική του Ιωάννη Σακελλαρίδη, που βασίζεται σε δημοτικά τραγούδια και βυζαντινά μοτίβα. Η ίδια παράσταση θα ανέβει ξανά το 1900 με τα μετέπειτα στελέχη της Νέας Σκηνής του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου.
Το 1900 ανεβαίνουν «Οι Νεφέλες» του Αριστοφάνη Δημοτικό Θέατρο Αθηνών και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς – είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει αρχαία ελληνική κωμωδία στην σύγχρονη Ελλάδα- με πρωτοβουλία του ποιητή και ευθυμογράφου Γεώργιου Σουρή, που αναλαμβάνει τη μετάφραση και τη σκηνοθεσία. Η είσοδος όμως απαγορεύεται αυστηρά στις γυναίκες.
Το 1901 παρουσιάζεται η «Άλκηστη» του Ευριπίδη από τη Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, που εκτός από τη σκηνοθεσία, συμμετέχει στη μετάφραση του κειμένου, ενώ επιμελείται ο ίδιος τα σκηνικά και τα κοστούμια.
Το 1903 ο Χρηστομάνος θα ανεβάσει πάλι την «Αντιγόνη» με πρωταγωνίστρια την Ειμαρμένη Ξανθάκη, ενώ το 1905 το ίδιο έργο θα παρουσιαστεί προς τιμή του Α΄ Διεθνούς Αρχαιολογικού Συνεδρίου, αυτή τη φορά στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Πρωταγωνιστεί η ποιήτρια και ηθοποιός Μυρτιώτισσα.
Το 1903 παίχτηκε η «Άλκηστη» του Ευριπίδη από το θίασο της «Νέας Σκηνής» και λίγο αργότερα (1903) η «Ορέστεια» του Αισχύλου από το νεοσύστατο «Βασιλικόν θέατρον». Η παράσταση ανέβηκε σε σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου, σε μετάφραση του Γ. Σωτηριάδη, ο οποίος επέλεξε τη μικτή δημοτική γλώσσα.
Στην αρχή της παράστασης η Μαρίκα Κοτοπούλη απήγγειλε το ποίημα του δημοτικιστή ποιητή Κωστή Παλαμά «Το χαίρε της Τραγωδίας», που συνέθεσε ο μεγάλος ποιητής ειδικά για την περίσταση. Η παράσταση προκάλεσε πλήθος έντονων αντιδράσεων από τους αντιδημοτικιστές. Φοιτητές της φιλολογίας και υποστηρικτές της καθαρεύουσας, με καθοδηγητή τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Γ. Μιστριώτη, αντιδρούν ζητούν από τον πρωθυπουργό Δ. Ράλλη το κατέβασμα της παράστασης, αλλά το αίτημά τους δεν γίνεται δεκτό, με αποτέλεσμα να οργανωθεί συλλαλητήριο στις 8 Νοεμβρίου του 1903. Ξέσπασαν επεισόδια και σημειώθηκαν συμπλοκές με δύο νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, που έμειναν στην ιστορία ως «Ορεστειακά».
Το 1919 ο κριτικός και σκηνοθέτης Φώτης Πολίτης μετέφρασε και ανέβασε τον «Οιδίποδα Τύραννο» με τον Αιμίλιο Βεάκη στο παλιό «Ολύμπια» της οδού Ακαδημίας, το οποίο προσάρμοσε στα πρότυπα του αρχαίου θεάτρου, προεκτείνοντας την πλατεία και αφαιρώντας τα καθίσματα από τις πρώτες σειρές. Ο ίδιος το 1927 σκηνοθέτησε την «Εκάβη» στο Παναθηναϊκό Στάδιο με την Μαρίκα Κοτοπούλη.
Οι Δελφικές Γιορτές επίσης του Άγγελου Σικελιανού και της Εύα Πάλμερ συνέβαλαν αποφασιστικά στην αναβίωση του αρχαίου δράματος από το 1927 έως το 1930. Η διοργάνωση στο σύνολό της, αλλά και συγκεκριμένα οι παραστάσεις του «Προμηθέα Δεσμώτη» το 1927 και το 1930, αλλά και οι «Ικέτιδες» το 1930, καταφέρνουν να στρέψουν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης στο αρχαίο θέατρο των Δελφών, αναδεικνύοντας τη σημασία της χρήσης των αρχαίων θεάτρων. Ταυτόχρονα, η προσπάθεια του Σικελιανού και της συζύγου του υπογραμμίζουν πόσο σημαντικό είναι να υπάρξει ένα οργανωμένο πλαίσιο για την αναβίωση της αρχαίας τραγωδίας.
Με την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου το 1932, η θεατρική αναπαράσταση της αρχαίας τραγωδίας πλέον αποτελεί καλλιτεχνικό στόχο και αποκτά εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Την ίδια περίοδο και συγκεκριμένα το 1934 και η Λαϊκή Σκηνή του Καρόλου Κουν ανεβάζει στο θέατρο Ολύμπια την «Άλκηστη» του Ευριπίδη, με σκηνικά και κοστούμια του ζωγράφου Διαμαντή Διαμαντόπουλου.
Το 1938 για πρώτη φορά στο σύγχρονο κόσμο παίζεται στην Επίδαυρο η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, με την Κατίνα Παξινού σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη.
Από το 1954 θεσπίζονται επίσημα τα Επιδαύρια κι έτσι ξεκινάει μια μακρά παράδοση που φτάνει ως τις μέρες μας.