ΔΑΝΑΪΔΕΣ - ΚΡΙΤΙΚΗ
- Ημερομηνία: Δευτέρα, 02/09/2019 10:36
Το έργο του Ζακυνθινού ποιητή Ανδρέα Κάλβου "Δαναΐδες" (Le Danaidi) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου σε σκηνοθεσία της Νατάσσας Τριανταφύλλη. Είναι η μόνη τραγωδία που ολοκληρώθηκε από τον ποιητή και εκδόθηκε το 1818 στα Ιταλικά, καθώς ο Κάλβος έζησε από μικρός στην Ιταλία (Λιβόρνο, Πϊζα, Φλωρεντία) και μιλούσε άπταιστα τη γλώσσα. Το όνομα αφορά συλλογικά τις πενήντα κόρες του Δαναού (γιου του βασιλιά της Αιγύπτου και βασιλέα του Άργους), τις οποίες απέκτησε με δέκα διαφορετικές γυναίκες. Όταν οι πενήντα γιοί του δίδυμου αδερφού του, του Αίγυπτου (βασιλιά της ομώνυμης χώρας) διεκδικούν τις κόρες του, ο Δαναός συναινεί, αν και φοβάται, έχοντας λάβει και σχετικό χρησμό, ότι κάποιος από τους γαμπρούς του θα τον εκθρονίσει. Δίνει έτσι την εντολή στις κόρες του να σκοτώσουν τους συζύγους τους την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Όλες εκτελούν την εντολή του πατέρα τους εκτός της μεγαλύτερης, της Υπερμνήστρας. η οποία είναι ερωτευμένη με το σύζυγό της, το Λυγκέα, όπως και αυτός με εκείνη. Η κοπέλα βρίσκεται ανάμεσα στην πατρική αγάπη και αυτής του άντρα που ερωτεύθηκε, αρνούμενη να απαρνηθεί κάποια από τις δύο και προσπαθώντας να γεφυρώσει το βαθύ χάσμα ανάμεσα στους δύο άντρες. Τη μετάφραση έκαναν οι Δημήτρης Αρβανιτάκης και Έφη Καλλιφατίδη και είχε ροή και συνέχεια, διατηρώντας τη λυρικότητα των στίχων του Κάλβου, με τα χορικά κομμάτια να παραμένουν στην αυθεντική τους γλώσσα. Τη δραματουργία επιμελήθηκε η Έλενα Τριανταφυλλοπούλου.
Η Νατάσσα Τριανταφύλλη στο σκηνοθετικό τιμόνι του εγχειρήματος αυτού κινεί την παράσταση στα πλαίσια μιας συνεχούς αντιπαράθεσης της ανθρώπινης αγάπης σε σχέση με τη δίψα για δύναμη και εξουσία. Η φόρμα, η μορφή και η διάρθρωση των αρχαίων τραγωδιών διατηρείται και με παρόμοιο τρόπο είναι δομημένη η όλη παράσταση, ενώ τα χορικά μέρη αποδίδονται οπερατικά με τη συνδρομή της υπέροχης φωνής μιας μεσόφωνου και την τελετουργική κίνηση τόσο της ίδιας όσο και των πρωταγωνιστών. Το συναίσθημα και ο έρωτας έρχονται σε άμεση σύγκρουση με τον ωμό ρεαλισμό της εξουσίας και τις παρενέργειές της. Η ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από τις παράλληλες ιστορίες των τριών πρωταγωνιστών αποκαλύπτει τόσο τις τρυφερές της πτυχές, όσο και τα σκοτεινά της ένστικτα, με τη σκηνοθετική προσέγγιση να τα προβάλλει σε ίσες δόσεις δίνοντας στο θεατή τροφή για σκέψη. Οι παραπομπές στην όπερα, δεν αλλοιώνουν ούτε τα νοήματα του λόγου του Κάλβου, ούτε και τις ευαίσθητες ανθρώπινες ισορροπίες που θέλει να αναδείξει, αλλά τουναντίον εκμεταλλεύεται άριστα τη μουσικότητα των στίχων του ποιητή. Οι εντάσεις και οι κορυφώσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών και ιδιαίτερα οι αψιμαχίες των δύο αντρών είχαν το χαρακτήρα μιας "πρόσωπο με πρόσωπο" κλιμακούμενης αναμέτρησης, χωρίς να υπερβούν ούτε στιγμή το μέτρο. Σαφώς υπήρξαν και στιγμές αρκούντως μελοδραματικές, αλλά χωρίς υπερβολή και εντάχθηκαν στη σκηνοθετική προσπάθεια μιας ευρύτερης διερεύνησης της ανθρώπινης φύσης.
Η Λένα Παπαληγούρα στο ρόλο της Υπερμνήστρας ακολούθησε ευλαβικά τους ερμηνευτικούς κώδικες μιας ηρωίδας αρχαίας τραγωδίας, με σωστό έλεγχο των εκφραστικών της μέσων, φωνή που είχε χρώμα, πάθος και συναίσθημα και την ανεμελιά και τη ζεστασιά της κίνησης της ερωτευμένης κοπέλας. Ο αυθορμητισμός στις αντιδράσεις της μπόρεσε να αποτυπώσει ολοκληρωμένα τα έντονα εσωτερικά της διλήμματα και την αγωνία για την εξεύρεση λύσης στις σχέσεις μεταξύ των δύο αντρών της ζωής της. Έδειξε αναγεννημένη και μας υπενθύμισε γιατί μπορούμε να περιμένουμε σπουδαίους ρόλους από αυτήν.
Ο έμπειρος Λάζαρος Γεωργακόπουλος έπαιξε το Δαναό, βασιλιά του Άργους, πατέρα της Υπερμνήστρας και άσπονδο εχθρό του Λυγκέα, τον οποίο νιώθει ότι τον επιβουλεύεται. Με μια σχεδόν εμμονική προσκόλληση στην εξουσία, την οποία προφανώς τοποθετεί υψηλότερα της πατρότητας, λόγο συχνά παραληρηματικό που αγγίζει τα όρια της παράνοιας, ανυποχώρητος, σκληρός και με ελάχιστες γενικότερες ενδείξεις συναισθημάτων, αποδίδει με συνέπεια το προφίλ ενός συγκεντρωτικού και κυνικού βασιλιά, εγκλωβισμένου στην τραγικότητα της ύπαρξής του.
Ο Άρης Μπαλής υποδύεται το Λυγκέα, τον αγαπημένο της Υπερμνήστρας και ανιψιό του Δαναού. Σκιαγραφεί έξυπνα έναν ήρωα που ναι μεν προτάσσει την αγάπη του για τη μέλλουσα γυναίκα, αλλά η εξουσία και η δύναμή της δεν τον αφήνουν αδιάφορο. Προσπαθεί να κυριαρχήσει στους εσωτερικούς του δαίμονες, να τους τιθασεύσει. Αν και δεν απέφυγε κάποια σχετική σκηνική αμηχανία στις στιγμές της έντασής του απέναντι στο Δαναό, βρήκε τα πατήματά του και σκιαγράφησε επαρκώς τις λεπτές ισορροπίες του χαρακτήρα του. Η Άρτεμις Μπόγρη τραγουδά στα Ιταλικά τα χορικά μέρη της τραγωδίας του Κάλβου, απελευθερώνει και δίνει οντότητα στη μουσικότητα των στίχων του ποιητή και με τη μεστή και κρυστάλλινη φωνή της μας ταξιδεύει στα μονοπάτια του συναισθήματος.
Στο λιτό σκηνικό της Εύας Μανιδάκη δέσποζε το μακρύ νυφικό τούλι με το οποίο ήταν αρχικά καλυμμένη η Υπερμνήστρα και το οποίο ξεκινούσε από το δεξί παράθυρο του μικρού σπιτιού που χρησιμοποιείται για καμαρίνια των ηθοποιών.
Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη αρχαιοπρεπή, κομψά, σε γήινους χρωματικούς τόνους υπηρέτησαν τη γενικότερη αισθητική της παράστασης. Τη μουσική υπογράφει η Monika και βασίζεται σε σύγχρονα μοτίβο που αποφεύγουν τους κλασσικισμούς και κρατούν επιτυχημένα το ρυθμό στη λυρικότητα των τραγουδιών του χορού.
Στους φωτισμούς ο Σάκης Μπιρμπίλης χρησιμοποίησε "κρυφούς" γήινους φωτισμούς νέον, παράλληλα με προβολείς, κράτησε φωτισμένα τα παράθυρα του σπιτιού στο πίσω μέρος της σκηνής και δημιούργησε μια υποβλητική ατμόσφαιρα εναλλάσσοντας το φως με τις σκιές.
Συμπερασματικά, στο μικρό θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου, παρακολούθησα μια νεότερη τραγωδία ενός σπουδαίου Έλληνα ποιητή, που γράφτηκε πριν δύο αιώνες και δεν έχει παιχτεί ξανά στη σκηνή. Η σκηνοθετική οπτική του εγχειρήματος ήταν ρεαλιστική και βασίστηκε στη σύγκρουση της αγάπης με τη δυναμική της εξουσίας, της διαχρονικής πάλης της φωτεινής με τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Η χρήση μιας μεσοφώνου για την απόδοση των χορικών εντάχθηκε ισορροπημένα στη ροή της παράστασης και λειτούργησε απελευθερωτικά όσον αφορά το συναίσθημά της. Οι ερμηνείες των ηθοποιών σε υψηλό επίπεδο, με ελάχιστες αρρυθμίες, συντέλεσαν σε ένα όμορφο θεατρικό βράδυ για τους θεατές κι ελπίζω το εγχείρημα αυτό να ξαναπαιχτεί και να τύχει ευρύτερης θέασης και αποδοχής.